17. Bývalý liehovar – výroba Spišskej borovičky a likérov
Na intenzívnejší rast Spišskej Belej vplývala priemyselný výroba. V r. 1875 bola založená továreň na likéry Kleinberger a syn. V r. 1888 bola založená Borovičkáreň Adolf Gabriel, ktorá mala iba jedného zamestnanca a v r. 1920 zanikla. V 1914 vznikla Borovičkáreň Greb, v ktorej pracoval iba sám majiteľ. Do tejto skupiny podnikov sa zaraďoval aj Hospodársky liehovar, založený roku 1902, ktorý zamestnával 2 – 5 pracovníkov.
Podnikatelia v Spišskej Belej pálili aj borovičku. Okrem Kleinbergera to boli aj Firma Gréb & Vaverčák od roku 1922. Darilo sa im. Výrobu borovičky, rumu a likérov začal Desider Grém sám. Neskôr zamestnával 4 zamestnancov a priemerne mal na konci 30-tych rokov obrat okolo 1,8 milióna korún. Menšiu prevádzku na výrobu borovičky mali aj H. Gretzmacherová a F. Šilon, ktorá pôsobila od roku 1923. V roku 1901 v Spišskej Belej vzniklo Hospodárske družstvo zamerané na výrobu liehu. Účelom hospodárskeho družstevného liehovaru bolo vytvoriť jednu pálenicu a v nej spracovávať hospodárske produkty členov – zemiaky, jačmeň, žito a ovos na lieh. Popri aktivitách v Hospodárskom liehovare Kleinbergerovci, samozrejme, nezanedbávali výrobu likérov. Svedčí o tom aj mnohorakosť etikiet. Likérka vyrábala rôznorodý sortiment likérov.
V júli 1922 bola utvorená komanditná spoločnosť S. Kleinberger a syn Spišská Belá s hlavnými sídlom v Spišskej Belej. V likérke pracovali 5 – 7 zamestnanci. Výrobu pripravovali zamestnanci, no finálnu časť výrobného procesu dokončoval sám majiteľ – Aladár Kleinberger, ktorý takto uchovával výrobné tajomstvo vlastných likérových špecialít.
V roku 1942 získal 77 %-ný podiel firmy Kleinberger a syn Ladislav Leporis, obvodný tajomník HSĽS v Kežmarku, 12 % vlastnil Anton a 12 % Aladár Kleinberger. Od apríla 1942 všetko vlastnil Leporis. Kleinbergerovci museli utiecť. Po vojne sa národným správcom od 31. 10. 1945 stal Aladár Kleinberger. V roku 1947 bol oficiálne vrátený podnik Kleinbergerovcom. Od 1. 3. 1948 mal národnú správu nad podnikom Slovenský liehový priemysel, uč. spol. Levoča. Tajomstvo výroby borovičky i likérov si majitelia odniesli nenávratne so sebou.
17. Spišská borovička, the S. Kleinberger & son distillery
With the expansion of Spišská Belá came the beginnings of industrial production. In 1875, the distillery plant of Kleinberger and son was opened. In 1888, the liquor plant Adolf Gabriel was opened, which had only one employee and went out of business in 1920. In 1914, the Greb distillery was founded and its owner was the only person who worked there. The Commercial Distillery was also part of this group, which was founded in 1902 and employed between 2 and 5 workers.
Entrepreneurs in Spišská Belá, too, distilled borovička. Besides Kleinberger, the company Gréb & Vaverčák did so successfully from 1922. Desider Gréb himself began producing borovička, rum and other spirits. Later, he employed 4 employees and by the end of the 1930s, he was making an average yearly profit of about 1.8 million crowns. H. Gretzmacherová a F. Šilon had a smaller business that started producing borovička in 1923. In 1901, a commercial cooperation for the production of spirits was founded in Spišská Belá. Its goal was to establish one distillery in which the products of all its members could be processed – potatoes, barley, rye as well as fruits used for the production of spirits. Of course, the activities of the commercial distillery of the Kleinbergers focused mainly on the production of spirits. This is also demonstrated by an abundance of bottle labels. The distillery had a varied assortment of spirits.
In July 1922, the trading company S.Kleinberger and Son Spišská Belá with its main headquarters in Spišská Belá was established. Between 5 and 7 employees worked in the distillery. The early phases of the production process were supervised by the employees while its final phases were controlled by the owner himself – Aladár Kleinberger, who in this way was able to keep the recipes of his specialties a secret.
In 1942, Ladislav Leporis bought 77 percent of the Kleinberger and Son company’s shares, with 12 percent of the shares staying with Aladár Kleinberger. In April 1942, Leporis became the sole owner of the company. The Kleinberger family had to escape. After the war, Aladár Kleinberger became the national director of the company on October 31, 1945, and the company was officially returned to the Kleinberger family in 1947. From March 1, 1948, the joint-stock company Levoča, of the Slovak Liquor Industry, took over the national direction of the distillery. But the secret recipe for borovička and other spirits remained an irretrievable secret that the owners took with them.
17. Zipser Wacholderschnaps, die Likörfabrik Kleinberger & Sohn
Auf das intensivere Wachstum von Zipser Bela wirkte sich die Industrieproduktion aus. 1875 wurde die Likörfabrik Kleinberger und Sohn gegründet. 1888 kam es zur Gründung der Wacholderbrennerei Adolf Gabriel, die nur einen einzigen Beschäftigten hatte und 1920 erlosch. Im Jahre 1914 entstand die Wacholderbrennerei Greb, in der lediglich ihr Besitzer arbeitete. In diese Gruppe von Betrieben gehörte auch die 1902 von einer Wirtschaftsgenossenschaft gegründete Schnapsbrennerei mit 2 bis 5 Beschäftigten.
In Zipser Bela wurde wie gesagt auch Wacholderschnaps gebrannt. Außer Kleinberger stellte diesen Schnaps von 1922 an auch die Firma Gréb & Vaverčák her. Sie standen sich gut. Mit der Erzeugung von Wacholderschnaps, Rum und Likören hatte Desider Gréb alleine begonnen. Später beschäftigte er vier Leute, und Ende der dreißiger Jahre hatte er einen Umsatz von etwa 1,8 Millionen Kronen. Über eine kleinere Produktionsstätte für die Wacholderschnapserzeugung verfügten auch Gretzmacherová und Šilon, die ab 1924 tätig wurden. Im Jahre 1901 entstand in Zipser Bela eine Wirtschaftsgenossenschaft, die sich auf die Produktion von Alkohol konzentrierte. Zweck dieser genossenschaftlichen Schnapsbrennerei war es, eine Brennerei aufzubauen und in ihr die Wirtschaftsprodukte der Genossenschaftsmitglieder wie Kartoffeln, Gerste, Weizen und Hafer zu Alkohol zu verarbeiten. Neben ihren Aktivitäten in dieser Brennerei vernachlässigten die Kleinberger selbstverständlich nicht die Likörerzeugung. Dies beweist auch die Mannigfaltigkeit ihrer Etiketts. Die Likörfabrik stellte ein reiches Sortiment an Likören her.
Im Juli 1922 wurde die Kommanditgesellschaft S. Kleinberger und Sohn mit Sitz in Zipser Bela gebildet. In der Likörfabrik arbeiteten 5 bis 7 Beschäftigte. Sie waren mit der Zubereitung beschäftigt, während der finale Teil des Herstellungsprozesses in den Händen des Fabrikbesitzers Aladar Kleinberger lag, der auf diese Weise das Produktionsgeheimnis seiner Likörspezialitäten für sich behalten konnte.
1942 errang Ladislav Leporis, Sekretär der faschistischen Hlinka-Partei, einen 76%igen Anteil an der Firma Kleinberger und Sohn, während letztere nur je 12% besaßen. Ab April 1942 besaß Leporis sämtliche Anteile, die Kleinberger mussten fliehen. Nach dem Zweiten Weltkrieg wurde Aladar Kleinberger ab dem 31. Oktober 1945 zum nationalen Verwalter der Firma eingesetzt. 1947 erhielt er seine Firma offiziell zurück. Am 1. März 1948 übernahm die slowakische Alkoholindustrie Levoča die nationale Verwaltung über den Betrieb. Das Geheimnis für die Herstellung von Wacholderschnaps und Likören nahm der Besitzer unwiederbringlich mit sich.
17. Spiska borowiczka, gorzelnia S. Kleinberger & syn
Do intensywniejszego rozwoju Białej Spiskiej przyczynił się przemysł. W 1875 roku została założona fabryka produkująca likiery Kleinberger i syn. W 1888 powstała wytwórnia borowiczki Adolf Gabriel, w której zatrudniony był tylko jeden pracownik. Ta wytwórnia została zamknięta w 1920 r. W 1914 roku rozpoczęła swoją produkcję wytwórnia borowiczki Greb, w której pracował tylko jej właściciel. Do tej grupy przedsiębiorstw zaliczała się także Gorzelnia Rolnicza założona w 1902 roku i zatrudniająca 2 – 5 pracowników.
Fabrykanci w Białej Spiskiej produkowali też borowiczkę. Oprócz Kleinbergera to była Firma Greb & Vaverčák działająca od roku 1922. Interes szedł im dobrze. Desider Greb zaczął produkcję borowiczki, rumu i likierów samodzielnie, a potem zatrudnił 4 pracowników. Średnio wytwórnia przynosiła mu pod koniec lat 30-tych 1,8 miliona koron dochodu. Mniejszy obrót mieli H. Gretzmacherova i F. Šilon, firma która istniała od 1923 roku. W 1901 roku w Białej Spiskiej powstało Towarzystwo Gospodarcze, którego głównym celem była produkcja spirytusu. Towarzystwo posiadało własną gorzelnię, w której przetwarzano dostarczane przez jej członków produkty: ziemniaki, jęczmień, żyto i owies. Kleinbergerowie, przyłączając się do Gorzelni Rolniczej, oczywiście nie zaniedbywali produkcji likierów. Wytwórnia należąca do nich produkowała bogaty asortyment likierów, o czym świadczy różnorodność etykiet. W lipcu 1922 roku została otwarta spółka komandytowa S. Kleinberger i syn Biała Spiska z główną siedzibą w Białej Spiskiej. Wytwórnia zatrudniała 5 – 7 pracowników. Produkcją zajmowali się pracownicy, ale końcowy jej etap należał do samego właściciela – Aladara Kleinbergera, który w ten sposób utrzymywał tajemnicę wyrobu likierów. W 1942 roku 77 % udziałów w firmie Kleinberger i syn uzyskał Ladislav Leporis, rejonowy sekretarz faszystowskiej partii ludowej HSĽS w Kieżmarku, a po 12 % posiadali Anton i Aladar Kleinbergerowie. W 1947 roku przedsiębiorstwo oficjalnie zostało zwrócone Kleinbergerom, jednak już 1.03.1948 zarząd nad nim objął Słowacki Przemysł Spirytusowy, przedsiębiorstwo branżowe Lewocza. Wyrób borowiczki i likierów Kleinberger na zawsze pozostał tajemnicą właścicieli.
