Kaštieľ Strážky

21. Kaštieľ Strážky

Dedinka Strážky zastáva svojimi stavbami stredovekého  kostola, renesančnej zvonice a kaštieľa dôležité miesto vo vývoji spišského stavebného a  výtvarného umenia. Vznik obce spadá do 12. storočia, kedy  bolo  toto  územie jedným z najsevernejších ochranných  bodov  hraničnej  čiary Uhorska. Obec mala dôležitý význam, pretože zabezpečovala ochranu tzv. ,,poľskej brány“. Ktorá bola na ľavom brehu riečky Biela /Bela/  pri vtoku do rieky Poprad, neďaleko dnešných Bušoviec. Bránu tvorila drevená strážna veža  (custodia), pričom najbližšie okolie  bolo opevnené jednoduchou palisádou. Od brány sa tiahol pás zásekov až po Vojniansku horu, aby sa brána nedala obísť. Záseky strážili maďarskí strážcovia zo Strážok a slovanskí strážcovia zo Stragaru (zaniknutá osada v katastri Bušoviec). V r. 1298 spišský župan Bald oslobodil kráľovských strážcov zo Strážok od povinnosti strážiť mýtnu bránu a záseky.  Prvou zachovalou písomnou zmienkou o Strážkach je listina kráľa Bela IV.  z 15. júla 1251. V 13. storočí nepoznáme ešte  žiadnu šľachtickú rodinu zo Strážok. Až na začiatku 14. storočia daroval kráľ Karol Róbert obec Strážky  rodine BERZEVICZY (čítaj Berzevici), ktorá spolu  s rodinou GÖRGEY začala kolonizačnú činnosť na území severne od Strážok až po Dunajec. Strážky sa neskôr dostali do držby rodiny  TARCAYOVEJ.  Posledná dcéra tejto rodiny sa vydala za WARKOCHA, sliezskeho rytiera  a  neskôr  kapitána  mesta  Kežmarok. Rok 1526 sa oprávnene považuje za rok zrodu stredoeurópskej Habsburgskej monarchie. Kráľ Ferdinand I. odňal Warkochovcom, kvôli účasti v bojoch na strane Jána Zápoľského, všetky majetky v Uhorsku a v roku 1556 venoval obec za zásluhy v protitureckých bojoch  MARKOVI HORVATH STANSITH de GRADEC (čítaj Stančič).  Jeho syn GREGOR (1558 –1597), známy humanista, prestaval v rokoch 1570 – 1590 kaštieľ v renesančnom  štýle a v roku 1584 v ňom založil evanjelickú školu pre deti spišských  šľachticov. Pri škole vybudoval aj knižnicu s pomerne rozsiahlym knižným fondom. Po Gregorovej smrti pokračoval v jeho diele syn  Baltazár (1596 –1678),  ktorý študoval, rovnako ako jeho otec, vo Wittenbergu. Po návrate  prebral vedenie školy, ktorú rodina udržiavala do roku 1711. V roku 1708 kaštieľ vyhorel. Nešťastie si vynútilo prestavbu. Odstránili  vysokú strechu  a prvé poschodie. Z pôvodného kaštieľa sa  zachovali iba veže a obvodové múry. Jednotlivé miestnosti zaklenuli pruskými klenbami so štukovými obrazcami, do miestností vstavali praktické skrine. Do nádvoria a poschodia vstavali arkády.  Vlastný kaštieľ štvorcového tvaru s dvorom, na  ktorom bola studňa, mal vtedy na  poschodí 14 miestností obývaných  panstvom,  na prízemí  bola kuchyňa,  komory, práčovňa a izby  pre služobníctvo. Ku kaštieľu  sa pripájalo hospodárske krídlo. Poslednými  mužskými  potomkami  rodu  Horvath Stansith boli bratia BALTAZÁR a IMRICH. Obaja umreli v roku 1801 nezanechajúc mužského potomka. Anna Mária Horvath  Stansith sa vydala  za ONDREJA SZIRMAYA. Ondrej dal pri kaštieli vysadiť park s kanadskými topoľmi, dal zbúrať pevnostné múry okolo kaštieľa a nahradil ich ohradou s hojdavým rytmom plota. Syn Ondreja Szirmaya,  BALTAZÁR, sa  zaslúžil o  budovanie knižnice. Jeho jediná dcéra MÁRIA ANNA sa v roku 1851 vydala za EDUARDA MEDNYÁNSZKEHO z Beckova. Po otcovej smrti sa starala o knižnicu a spísala katalóg kníh. Knižnica mala  veľký  význam  aj pre vzdelávanie ich detí, MARGITY a vari  najslávnejšieho potomka rodu –  maliara LADISLAVA MEDNYÁNSZKEHO.  Sestra Ladislava Mednyánszkého, Margita, sa v roku 1887 vydala za baróna Štefana Czóbela. Ich dcéra, nadaná maliarka Margita Czóbelová, bola  poslednou majiteľkou  kaštieľa. Po  jej smrti  v roku 1972 ho získala  Slovenská  národná  galéria.  Po  rozsiahlej  rekonštrukcii bol  kaštieľ v  roku 1991  sprístupnený  verejnosti.

Na prízemí sú sústredené  portréty členov šľachtických rodín  zo Strážok (Horvath  Stansith, Szirmay, Mednyánzsky) a rodín,  ktoré  boli  v  úzkom  kontakte  s  kaštieľom (Berzeviczy, Révay,  Csáky, Esterházy). Väčšina portrétov pochádza  priamo z  kaštieľa a sú z obdobia od 17. po 19. storočie.   Tak ako sa  rodinné vzťahy  rozširovali, pribúdali podobizne. Rodinná   portrétna galéria v Strážkach    nám   poskytuje   závažné  umeleckohistorické  svedectvo kontinuálnosti domácej tvorby a jej štýlových premien. Modifikujú sa  v nich  špecifické prístupy  k portrétnej   maľbe od  neskorej renesancie v 17. storočí po romantizmus v 19. storočí. Strohý  renesančný  meštiansky  protestantský  portrét 16. storočia bol populárny aj  na Spiši  počas celého 17. storočia a  zámerne  taký ostáva aj v nasledujúcom  storočí.  Prejavuje sa v ňom istá  prísnosť a zdržanlivosť.  Spoločenskou  hodnotou   sa  stáva  naznačovanie starobylosti   rodov  a  ich  viera.  Významní  členovia  sa  v  mnohých prípadoch  dopĺňajú fiktívnymi portrétmi. S portrétmi  sa zaobchádzalo  ako s fotografiami  v rodinnom  albume. Často  sa  kopírovali,  aby  bolo  možné  obdarovať nimi aj iných členov rodiny.  Pre   17.  a   18.  storočie   je  príznačná   minimálna  snaha charakterizovať  postavu  portrétovaného.   Preto sa  na  týchto  portrétoch  stretávame  s   menami  spodobených  osôb,   nezriedka  s  rozsiahlymi  nápismi,  obsahujúcimi  zoznam  hodností a  zásluh, doplnenými erbmi. Predovšetkým ženské portréty  vynikajú detailným opisom dekoratívneho oblečenia a šperkov. Tento zámerný  konzervativizmus  a strohosť  oddeľuje túto  produkciu od  tvorby susedných krajín.

Prvou štvrtinou 18. storočia  sa začína  vlastná  história Horvath- Stansithovskej portrétnej galérie. Pre túto rodinu pracoval napríklad aj levočský,  neskôr  prešovský  maliar J. G.  KRAMER a neskôr FRIDRICH  WAGNER. V  tejto miestnosti  sa  nachádza  aj epitaf  rodiny HORVATH STANSITH z r. 1588, ktorý pochádza z kostola sv. Anny. V hornej časti  je vyobrazený výjav  z biblie, ktorý  predstavuje Posledný  súd a  v dolnej časti sú vyobrazené kľačiace figúry, ktoré predstavujú členov rodiny. Schéma nadväzuje na nemecké,  predovšetkým saské, protestantské meštianske epitafy a portréty z prvej polovice 16. storočia. V druhej miestnosti na prízemí môžeme sledovať vývin v portrétnej tvorbe  prvej polovice 19.  storočia. SNG prezentuje  maliarov pôsobiacich na Slovensku, hlavne na Spiši, napr.:  J. J. Stunder, J. Czauczik, J. Rombauer, P. M. Bohúň, J. B. Klemens, K. Tibelly a ďalší.  V priestore pod schodiskom na poschodie je  drevená truhlica  z  konca  19.  storočia. Vpravo na stene nás upúta pamätný vlys  z roku 1622, ktorý pochádza  z Kostola sv. Anny zo Strážok, ako aj portrét neznámeho zemana z 18. storočia.

Drevenými schodmi vystúpime na poschodie do jedálne. Okrúhly stôl,  stoličky, ako i čalúnená lavica sú z druhej polovice 19. storočia. Vzácny neskorobarokový komodový sekretár (tabernákulum) bol vyrobený v 18. storočí. V hornej časti  je vyobrazený erb posledných majiteľov kaštieľa, Czóbelovcov. Schody vedú do bývalej zimnej záhrady. Rohová skriňa, ako jediná v tejto miestnosti, nepatrí k pôvodnému mobiliáru. Vyhotovená bola v druhej polovici 18. storočia. Vystavené sú v nej porcelánové figúrky  rôznych západoeurópskych proveniencií. Zaujímavosťou je portrét dievčatka zo Strážok, kde sa na pravej strane nachádza pohľad na Strážky. Interiér miestnosti dopĺňa krídlo Petroff z 20. storočia.  Prejdeme do ďalšej miestnosti. Čalúnené kreslo (19. storočie), kartársky stolík zdobený intarziou (koniec 18. storočia) a bielizník s ozdobným mosadzným kovaním sú pôvodné.  Svetlá empírová sedacia súprava pred obrazom „Nad hrobom“, svetlá zásuvková skriňa a kabinet boli vyhotovené na západnom Slovensku a sú typickými ukážkami empírového typu nábytku na našom území. Empírové stĺpové hodiny a hodiny s pozláteným orlom sú zo začiatku 19. storočia a sú domácej proveniencie. Vo vstavanej  skrini je vystavená jedálenská súprava pochádzajúca z prvej polovice 19. storočia. Vyrobená bola vo Francúzsku v meste Sévres. V tejto miestnosti bol kedysi hudobný salón. Z kaštieľa v Strážkach pochádza empírový toaletný stolík, v dolnej časti zdobený mosadzným kovaním, ako aj vysoká zásuvková skriňa – bielizník z 19. storočia. Ozdobná váza na toaletnom stolíku bola vyrobená v druhej polovici 19. storočia vo Viedni.  Kartársky stolík s vyklápacou doskou (kon. 18. stor.), dve stoličky (kon. 19. stor.) a empírová čalúnená pohovka patria k pôvodnému nábytku. Vstavané skrine boli osadené v prvej polovici 18. storočia. Truhlica pochádza zo západnej Európy. Vyhotovená bola v 16. storočí. Ide o cechovú truhlicu bohato zdobenú intarziou  a slonovinou.  Posledná miestnosť s balkónom slúžila pôvodne ako pracovňa . Neoklasicistický kabinet (kon. 19. stor.), neskoroempírové stoličky (okolo r. 1830), biedermeierovské kreslo, ako aj oba bielizníky (kon.19. stor.) sú z pozostalosti Margity Czóbelovej.

Dve rokokové vázy boli vyrobené v nemeckom Meissene. Odtiaľ je pekný výhľad na anglický park, ktorý dal na začiatku 19. storočia vysadiť Ondrej Szirmay. Miestnosť je doplnená prácami umelcov činných na Spiši.

Vrátime sa späť do jedálne a nazrieme do druhého krídla kaštieľa.

Vo fajčiarskom salóne sú vystavené obrazy od poslednej barónky Margity Czóbelovej, ktorá bola  nadanou maliarkou. Margita Czóbelová  bola posledným potomkom  známeho rodu a neterou L. Mednyánszkeho. Tak ako jej  ujo, i ona mala  umelecké  vlohy. V rokoch  1915-1916  študovala spolu so sestrou maľbu na Akadémii výtvarného umenia  v Budapešti a veľa  sa učila najmä od samotného  Mednyánszkeho. Je autorkou mnohých    obrazov    s motívmi strážťanského kaštieľa   a  okolia, najmä    obce    Strážky. Bola  všestranne nadaná a plynule hovorila  po maďarsky, po nemecky, po francúzsky  a   po  anglicky.  Po slovensky sa  dokonale nenaučila. Ak to bolo potrebné, konverzovala nárečím. Veľmi si vážila knižnicu v kaštieli. Barónka tu prežila celý  svoj život.  Ľudia ju často vídali  chodiť pešo alebo na koni.  Mednyánszkeho sestra Margita, ktorá bola matkou poslednej barónky, namaľovala obraz  ,,Deti  v parku“. Veľká železná truhlica bola vyhotovená v 16. storočí. Aktuálnym doplnkom tejto miestnosti sú vystavené ukážky odevu  z prelomu a prvej polovice 20. storočia, doplnené o klobúk a topánky. Ide o večernú toaletu a príklad denného spodného odevu zdobeného volánmi. Ocitli sme sa v okrúhlej veži obklopení portrétmi rodiny a priateľov maliara. Ladislav Mednyánszky najčastejšie pracoval na prírodných a figurálnych námetoch. Vzácne portréty jemu blízkych osobností sa nachádzajú práve tu. Zaujímavosťou je hlavne portrét otca, ktorého zachytil práve v tejto vežičke. Pozoruhodný je aj portrét jeho dobrého priateľa spisovateľa Zsigmunda Justha. Detské portréty Margity a Márie Anny Czóbelových  sú od umelcovho žiaka Ferdinanda Katonu.

Vstúpili sme do prvej siene galérie Ladislava Mednyánszkeho, ktorá slúžila kedysi ako hosťovská izba. Maliar Ladislav Mednyánszky patrí medzi dôležitých predstaviteľov stredoeurópskeho maliarstva poslednej tretiny 19. a začiatku 20. storočia. Ako jeden z mála z prostredia vtedajšieho Uhorska reagoval bezprostredne na vtedajšie maliarske prúdy. Dokázal ich nielen prijímať, ale i pretvárať v rámci svojej tvorby a ovplyvňovať ďalších umelcov. Výrazne prispel k uvoľneniu maliarstva druhej polovice 19. storočia, strnulého akademickými konvenciami, ktoré dovtedy panovali. Napriek tomu, že pochádzal z aristokratickej rodiny, našiel svoju cestu k jednoduchým ľuďom, viedol tulácky  až samotársky spôsob života. Veľké množstvo zachovaného materiálu, či už malieb alebo kresieb, dokumentuje osobnosť Mednyánszkeho ako umelca i  človeka. Počas celého života sa mu častým útočiskom, kam sa neustále vracal, stali Strážky. S týmto miestom ho viazali silné putá a  jediný stály ateliér sa nachádzal tu. Mednyánszkeho denníky sú bohatým dokumentačným fondom jeho myšlienkových úvah umeleckého aj spoločenského dosahu. Ich transkripcia z gréckej abecedy a následný preklad z nemčiny alebo maďarčiny sa stala dôležitým oporným bodom pri sledovaní jeho umeleckého vývoja.

Vráťme sa na začiatok. Po sobáši Eduarda Mednyánszkeho s Máriou Annou, rod. Szirmay, v roku 1851, sa  23. apríla 1852 narodil v Beckove syn Ladislav. Detstvo mal poznačené silnou rodinnou tradíciou. Matka, mimoriadne vzdelaná žena, maľovala, k čomu už od skoršieho veku podnecovala aj svoje deti. Keďže Ladislav bol od malička veľmi chorľavé dieťa, chránila ho  pred vonkajšími vplyvmi a obklopovala ho láskou a porozumením. V roku 1863 prišiel do Strážok, aby vyučoval mladíka, viedenský maliar a akvarelista Thomas Ender. V roku 1870-72 sa mladý umelec na žiadosť svojej prakticky zmýšľajúcej rodiny začal pripravovať na štúdium na švajčiarskej polytechnike. Rodina neskôr rešpektovala jeho rozhodnutie nepokračovať v štúdiu techniky a podporila ho v umeleckom školení. Zapísal sa na akadémiu v Mníchove, kde v roku 1872 študoval u profesora Alexandra Straehubera  a o rok neskôr v triede Otta Seitza. So smrťou najbližších sa opäť vyrovnával v rámci tvorby. V tomto období vznikli diela s  tematikou smrti, so silne melancholickým až mystickým nádychom. V roku 1897/98 stretol kníhkupca Jozefa Wolfnera, ktorý sa stal jeho zástupcom pri predaji diel a zaručil mu pravidelný príjem. Počas tohto posledného pobytu sa v roku 1897 konala jediná Mednyánszkeho samostatná výstava v Galérii Georges Petit, kde vystavovali mnohí impresionisti a modernisti. Po roku 1900 sa zdržiaval v Strážkach zriedkavejšie. Väčšinu času trávil na cestách, alebo vo Viedni či Budapešti. Aj v jeho tvorbe nastávajú isté zmeny napriek tomu, že sa vracia k niektorým starším témam, mení sa jeho maliarsky rukopis.

Prvá svetová vojna ho zastihla vo Viedni. Ako 62-ročný sa hlásil na vojenskú službu a pôsobil ako frontový novinár. Vojna sa stala veľmi silným emotívnym zážitkom, ktorý sa prejavil aj v jeho tvorbe. V množstve zachovaných skíc a diel sa objavuje motív spojenia krajiny a figurálneho motívu. V roku 1916 bol vo frontovej línii zranený, ale o rok neskôr sa opäť vrátil na front, tentoraz v Taliansku. Na jar 1918 unavený zo zranení a napätia odišiel do Strážok. Po rekonvalescencii sa vrátil do Budapešti, kde naďalej tvoril. Na konci roka sa jeho stav zhoršil a v 17. apríla  roku 1919 zomrel vo Viedni.

Už od počiatkov jeho tvorby boli Strážky obľúbeným motívom jeho diel (Zvonica v Strážkach). Jeho krajiny sú tak zachytením impresie pozorovaného alebo postupne vedome komponovaného. ,,Smer nálady, ja len to vidím vo všetkom. To hľadám takisto vo farbe ako v línii, v kvalite vzduchu ako vo vôni rastlín, vo vyčerpávajúcom pôsobení tepla či zimy.“  (14. 12. 1895, Budapešť). Okolo roku 1900 pod vplyvom impresionizmu vznikli svetlé kompozície rozkvitnutých sadov a viníc. Odpútal sa od  chmúrnych tmavých kompozícií a nastáva zmena v používaní farieb smerom k jasnejším odtieňom. (Jar v strážskej záhrade; Rozkvitnuté stromy; Jar v strážskom parku). Zlom v stvárnení krajiny nastal v období okolo roku 1910, kedy na jednotlivých kompozíciách nenachádzame symetriu predchádzajúcich období, ale omnoho energickejšie ťahy štetca. ( Močaristá krajina; V záhrade za stolom; Dievča v poli; Zimné slnko v krajine s potokom).

Druhou tematickou skupinou jeho tvorby boli portréty a portrétne štúdie paholkov, sedliakov, kočišov, robotníkov, tulákov, proste jednoduchých ľudí, ktorí ho zaujímali nielen na Slovensku, ale i počas jeho pobytov v Budapešti, Paríži či Viedni. V priestoroch kaštieľa v Strážkach boli pravidelné stretnutia umelcov a literátov, tzv. Salóny. Na niektorých sa zúčastňoval aj Ladislav.

Medzi ďalšie pozoruhodné diela vystavené v kaštieli v Strážkach patrí obraz pod názvom  Odsúdený, ktorý vzniklo v tzv. období sadizmu a vyjadruje motív pasivity, úplného poddania sa svojmu osudu. V podobnom duchu vytvoril umelec v neskoršom období obraz Otroka, ktorý sa nachádza v stálej expozícii Slovenskej národnej galérie v Bratislave.

Symbolisticko-melancholické diela pochádzajú zo začiatku 90-tych rokov 19. storočia a vrcholia okolo roku 1895, kedy sa umelec musel vyrovnať so smrťou svojho otca. Pocit osamotenia sa prejavil aj v jeho tvorbe (Umierajúci;  Hrobár) motívom do jednotnej masy.

Osobnosť Ladislava Mednyánszkeho je natrvalo spojená s kaštieľom v Strážkach. Je nielen čiastkovým pohľadom  na tvorivý vývin Mednyánszkeho diela, ale dokumentuje aj vplyv miestneho génia loci.

Knižnica vysokovzdelaných ľudí, činných na poli vedy a školstva.  Aj tak je možné predstaviť  rodinu Horvath Stansith . Boli stúpencami a oporou protestantizmu To bolo rozhodujúce aj pri orientácii vzdelania na Nemecko a malo vplyv aj na celkové zameranie knižnice.  V roku 1584 tu  založil syn  zakladateľa rodiny  GREGOR HORVATH STANSITH  vlastnými  nákladmi aj   školu  pre chlapcov zo spišských šľachtických  rodín, ktorá mala vysokú úroveň aj  vďaka učiteľom z Nemecka.  Sám Gregor prednášal rétoriku, dialektiku a etiku. Rodina udržiavala školu asi do roku 1711, teda okolo 123 rokov. Zásluhou Márie Anny vznikol rukopisný katalóg, v ktorom sa evidovali knihy až do r. 1875. Knižnica mala vtedy  6 341 zväzkov, z toho bolo 64 kníh zo 16. stor. Pribudla najmä krásna literatúra  vo všetkých svetových jazykoch, mapy, sprievodcovia po pamätihodnostiach a cestopisy.

Knižnica  mala veľký  význam  aj  pri vzdelávaní  dvoch detí Márie Anny, Ladislava a Margity /Miri/, ktoré vyrastali bez  detskej spoločnosti v romantickom  prostredí kaštieľa a  krásnej prírody.  Margita sa roku  1887 vydala za  baróna Štefana Czóbela, autora viacerých kníh z  filozofie a estetiky, ktorý doplnil a rozšíril  zbierku  filozofickej  literatúry.  Ich  dcéra  Margita Czóbelová /1891-1972/, posledná členka  rodiny, sa síce pokúsila v 30. rokoch  vyhotoviť nový katalóg, ale  svoj úmysel nedokončila. Mala viac umelecké záujmy. Počas druhej  svetovej vojny začala knižnica  upadať a mnoho kníh  sa nenávratne  stratilo. Dnes  do knižnice  patrí približne 8 420 zväzkov, časopisov a máp. Najstaršia  zachovaná kniha  je dielom  rímskeho polyhistora Plínia Naturalis historia, ktorá bola vydaná roku 1518. Zachovali sa knihy od 16. – 19. stor. Vľavo na  stene sa nachádza  rodokmeň rodiny MEDNYÁNSZKEJ  z prvej polovice 19. storočia.  Rodina Mednyánszkych sa údajne v prvej pol. 13. stor. presťahovala na Slovensko z Poľska a svoj predikát si utvorila v období vrcholného stredoveku podľa obce, ktorá je vyobrazená v ľavom dolnom rohu. Svetlá sedacia empírová súprava: dve kreslá s intarzovanou dekoráciou na zadnej časti a pohovka, boli vyhotovené na začiatku 19. storočia, rovnako ako  ručne viazané vlnené koberce, ktoré boli vyrobené na Blízkom Východe. Pod oknom sa nachádzajú základné informácie o fondoch a histórii samotnej knižnice.  Nasledujúce dve miestnosti kedysi slúžili ako hosťovské izby, v súčasnosti sú to priestory galérie Ladislava Mednyánszkeho.

Spoločným znakom  umelcových obrazov je  ich náladové vyznenie. ,,Všetko u  mňa smeruje k vyjadreniu nálady“  – zapísal si do denníka 14. 12. 1895. ,,Hľadám ju  vo farbách, práve tak ako v líniách, v pretlmočení atmosféry,  vo vôni rastlín, vo vyčerpávajúcom pôsobení  tepla alebo zimy.“ Dokázal  sa stotožniť s náladami prírody a do jej zobrazenia premietal stavy svojej duše.  Vojnou,  ktorú  prežíva Ladislav Mednyánszky  postupne na ruskom, srbskom a talianskom fronte,  celkom ukončuje a vrcholí jeho maliarske dielo. Na novinára a vojnového kresliara Mednyánszkeho, človeka obdarovaného  mučivou senzibilitou, drvivo  dopadá životná dráma ľudí i krajiny.   ,,Stavba streleckej  zákopy“, ,,Zákopy  v zime“  a ,,Vojaci v skalách“.  Leto a  jeseň 1918 sú  jeho poslednými pobytmi  v Strážkach. Večne  nepokojný a  osamotený umiera  sám a  bez rodiny vo Viedni 17. apríla 1919. Bol  pochovaný na  viedenskom Ústavnom  cintoríne a  od roku 1966 odpočíva na cintoríne v Budapešti (ulica Kerepesi).  Rozsiahle a výnimočné Mednyánszkeho dielo nemá domácu  obdobu. Možno ho porovnať, hodnotiť a oceniť iba v kontexte aktuálneho európskeho, predovšetkým parížskeho diania.

Na chodbe sa nachádzajú hlavne krajinárske kompozície L. Mednyánszkeho. Práce sú väčších formátov a ide predovšetkým o krajinomaľby často doplnené figurálnymi motívmi, doplnené aj dielami  poslednej majiteľky kaštieľa Margity Czóbelovej. 29. 7. 2011 sme si pripomenuli 120. výročie jej narodenia. Detstvo v Strážkach  prežila spolu so sestrou Marianou a bratom Štefanom . Rodinné prostredie bolo vždy silne ovplyvnené umením . Časté návštevy strýka Ladislava Mednyánszkeho jej umožnili pozorovať jeho maliarske umenie a určite silne ovplyvnili aj jej ďalší umelecký vývin. Kaštieľ v Strážkach sa stal obľúbeným miesto letných návštev  i otcovej sestry  – poetky Minky Czóbel, ktorá je považovaná za zakladateľku modernej maďarskej poézie. Rodinní priatelia  Zsigmund Justh, Gyula Pekár, maliar Arpád Feszty  radi navštevovali  kaštieľ a spolu s Ladislavom Mednyánszkym podnikali túry do Vysokých Tatier, člnkovali sa na rieke a pre pobavenie letných hostí sami nacvičovali divadelné predstavenia, ktoré mali  v parku   svoju často jedinú premiéru.

V školskom roku 1915-1916 začala Margita spolu so sestrou Mariannou študovať na  Akadémii výtvarného umenia v Budapešti. Udalosti 1. svetovej vojny  a skutočnosť, že brat Štefan, ktorý narukoval ako dobrovoľník, bol nezvestný,  pravdepodobne primäla obe sestry k návratu domov, pretože rodičia a hlavne matka veľmi ťažko znášala toto obdobie úzkosti a nádejí, že syn sa z vojny vráti. Márne, Štefan zahynul na fronte a sestra Marianna v roku 1929 podľahla zhubnému ochoreniu. Mladá Margita  sa stala jedinou oporou svojim starnúcim rodičom. Otca pochovala v roku 1932 a matku v roku 1937.  Milovala každodenné prechádzky po horách, jazdu na koni, zimné prechádzky na lyžiach a maľovanie. Od ranej mladosti až do smrti písala denník, do ktorého si zaznamenávala každodenné udalosti. Zásadne chodila peši a jej útla a krehká  postava sa stala súčasťou  dedinky Strážky, ale i Kežmarku a Spišskej Belej, kde navštevovala svojich priateľov. Život  v spoločnosti, ktorá nastolila nové pravidlá, bol pre vzdelanú  barónku Czóbel  určite veľmi zložitý. S nastupujúcou starobou v kamenných múroch bez vody, kanalizácie bol aj fyzicky veľmi náročný . Keď v roku 1968 jej verná  životná spoločníčka Mária Bednárová umrela, jej dcéra Mária Milistenferová prebrala starostlivosť o pani. Denne prichádzala, prinášala jej jedlo a všetko, čo pani potrebovala.

13. marca 1972  barónka Margita Czobel  vo veku 81 rokov umrela . Funkcionári mesta splnili jej poslednú žiadosť a povolili uloženie jej zosnulého tela do rodinnej hrobky. Kaštieľ sa spolu s vnútorným mobiliárom  i parkom stal národnou kultúrnou pamiatkou.

21. Manor house Strážky

The hamlet Strážky, with its church from the Middle Ages, the Renaissance bell tower and its castle, played an important role in the development of the Spiš region’s architecture and fine arts. The town was established in the 12th century, when this region was one of the northernmost protection points of Hungary’s border. The town had an important position because it secured the protection of the so-called “Polish Gate,” located on the left bank of the Biela /Bela river, where it flowed into the river Poprada, not far from the municipality known today as Bušovce. The gate was composed of a wooden surveillance tower and a simple palisade fortified the surrounding area. From the gate to Mount Vojnianska, a protective band prevented invaders from being able to circumvent the gate. Abatis protected the Hungarian gatekeepers from the Strážky side and the Slovak gatekeepers from the Stragar side, a settlement in the Bušovce area that has since been dissolved. In 1928, the Spiš district administrator Bald liberated the royal gatekeepers of Strážky of their duty to guard the tollgate and the abatis.

The first preserved written record of Strážky is a bill by King Bela IV from July 15, 1251. In the 13th century, there was no record of an aristocratic family in Strážky. But in the early 14th century, king Karol Robert gave the town to the family of the BERZEVICZY (read Berzevici), who, together with the GÖRGEY family, began settling the territory from north of Strážky as far as to the Danube. Later, the TARCAYOVEJS ruled Strážky. The last daughter of this family got married to a member of the WARKOCHA family, a Silesian knight who later became the captain of the town of Kéžmarok. Rightfully, 1526 is considered the birth-year of the Central European Habsburg Monarchy. As a reward for their support of John Zápolya in the war, King Ferdinand I. transferred all his Hungarian possessions to the WARKOCHA family, and in 1556, he gave the municipality to MARK HORVATH STANSITH DE GRADEC (read Stančič) for his contributions in the fight against the Ottoman Empire. His son GREGOR (1558-1597), a well-known humanist, reconstructed the castle in the Renaissance style between 1570 and 1590, and in 1584, he founded a Protestant school for the children of the Spiš aristocracy on its premises. He also built a library with a rather expansive book selection. After Gregor’s death, his son Baltazár (1596 –1678), who had studied, just like his father, in Wittenberg, continued his work. Upon returning from his studies, he became the director of the school, which the family ran until 1711. In 1708, the castle burned down, and unfortunately had to be reconstructed. The high roof and the first floor were removed. Two inner walls as well as the outer walls of the castle have been preserved. Prussian arches with stucco paintings covered the rooms, which were furnished with functional cabinets. On the first floor and in the staircase, arcades could be found.  The actual castle had a square shape and a courtyard with a fountain as well as a total of 14 rooms, at the time inhabited by members of the aristocratic family. The kitchen, chambers, a workshop and dining rooms for the servants were located on the ground floor. The castle also had a wing devoted to businesses. The brothers BALTAZÁR and IMRICH were the last male descendants of the Horvath Stansith dynasty. Both died in 1801. Anna Mária Horvath Stansith married ONDREJ SZIRMAY. He planted a park with Canadian polar trees, had the fortress walls around the castle destroyed and replaced them with a winding fence. The son of Ondrej Szirmay, BALTAZÁR, contributed to the founding of a library. His only daughter, MÁRIA ANNA, married EDUARD MEDNYÁNSZKY from Beckov in 1851. After her father’s death, she took care of the library and compiled a catalogue. The library played a very important role in the education of their children, MARGITA, and, maybe the most famous family member, LÁSZLÓ MEDNYÁNSZKY. His sister, Margita, got married to Baron Štefan Czóbel in 1887. Their daughter, the talented painter Margita Czóbelová, became the last owner of the castle. After her death in 1972, the Slovak National Gallery gained possession of it. It was opened to the public after a far-reaching renovation in 1991. On the ground floor, we can see a number of portraits of aristocratic family members from Strážky (Horvath  Stansith, Szirmay, Mednyánzsky) as well as of those families that were in close contact with the castle (Berzeviczy, Révay,  Csáky, Esterházy). The majority of them were painted at the castle itself, between the 17th and 19th centuries. As family ties expanded, the number of portraits grew. The family portrait gallery in Strážky provides an important art-historical testimony  that allows insight into the continuity of domestic art as well as changes in its style. In those paintings, we can see specific and evolving approaches to portrait painting, from the late Renaissance in the 17th century to the 19th century’s Romanticism. The austere Protestant portrait of the Renaissance from the 16th century was also popular in Spiš throughout the entire 17th century and remained the favored style even in the following century. A certain strictness and reservation is palpable in these portraits. The expression of the dynasty’s ancestry and its faith became an important feature. Paintings of important family members were often complemented by fictional portraits. These portraits were treated much in the same way as photographs in a family album: They were often copied so that they could be given as presents to other family members. A minimal effort to correctly depict the physical appearance of the subject was typical for the 17th and 18th centuries. Despite this, we can see differences in the individual portraits, often, they have very detailed descriptions, which name the values and achievements of the subjects and are complemented by a coat of arms. Especially portraits of females are notable for their detailed descriptions of decorative outfits and jewelry. A calculated conservatism and strictness distinguishes these works of art from those of neighboring regions.

The history of the Horvath-Stansith portrait gallery has its beginnings in the first quarter of the 18th century,. Among those who worked for this family were the painter J.G. Kramer, who lived in Levoča and later in Prešov, as well as FRIDRICH  WAGNER. In this room, we can see the epitaph of the HORVATH STANSITH family from 1588, which was originally displayed in the church of St. Anne. In the upper part, a scene from the bible, the Last Judgment,  is depicted and in the lower part, kneeling figures represent members of the family. This layout was inspired by the German, especially Saxon, Protestant epitaph as well as by portraits from the first half of the 16th century. In the second room on the ground floor, we can experience the development of portrait painting in the first half of the 19th century first-hand. The Slovak National Gallery has created a display of works by painters who were active in Slovakia, especially in the Spiš region, for example, J.J. Stunder, J. Czauczik, J.Rombauer, P. M. Bohúň, J. B. Klemens, K.Tibelly and others. In the space under the stairs, we can see a wooden trunk from the late 19th century. A commemorative cresting from the year 1622, which is hanging on the right wall, deserves our attention. It is from the church of St. Anne in Strážky, just like this portrait of a country gentleman from the 18th century. Ascending the wooden staircase, we make our way into the dining room. The round table, the chairs as well as the upholstered bench are from the second half of the 19th century. The precious neo-Baroque secretary was manufactured in the 18th century and features the coat of arms of the last owners of the castle. The stairs lead to the former winter garden. The corner cabinet is the only piece of furniture in this room that was not part of its original furnishings. It was manufactured in the second half of the 18th century. Porcelain figures from different places across western Europe are displayed in it.  Interesting to note is this portrait of a girl from Strážky, which features on the right side a view of the town. The interior of the room is complemented by a Petrof piano from the 20th century. The upholstered chair (19th century), a table decorated with marqueterie and a chest of drawers decorated with brass armoring are all original pieces. The light-colored imperial-style settee in front of a painting with the title “Above the Grave,“ as well as the light-colored shelf and the cabinet were manufactured in western Slovakia and are typical examples of the imperial style furniture typical for our region. The grandfather clock in the same style and the clock with a gold-covered eagle date from the early 19th century and are also of domestic origin. In the built-in cupboard, we can see dinnerware dating from the first half of the 19th century. It was manufactured in the French town of Sévres. The room used to serve as a music salon. This toiletry table in the imperial style is originally from the castle in Strážky, and its bottom part is decorated with brass armoring, as well as this tall shelf – a chest of drawers from the 19th century. The decorative vase on the toiletry table was made in Vienna in the second half of the 19th century. This table with an expandable tabletop (late 18th century), the two chairs (late 19th century) and the upholstered canapé in the imperial style were also part of the original furnishings. The trunk, decorated with marqueterie and ivory, is originally from Western Europe and was manufactured in the 16th century. The last room has a balcony and was originally a study. The neo-classicist cabinet (late 19th century), the late imperial style stools (late 19th century) and the Biedermeier seat, as well as both chests of drawers (late 19th century) are from the estate of Margita Czóbelova.

These two rococo vases were made in the German town of Meissen. From here, we have a great view of the English park, which was planted by Ondrej Szirmay in the early 19th century. The room is also decorated with artwork by artists from the Spiš region.

Let us return to the dining room, where we can enter the second wing of the castle.

In the smoking saloon, paintings by the castle’s last baroness, Margita Czóbelova, are on display. She was a gifted artist.  Margita Czóbelová  was the last descendant of the famous dynasty and the niece of L. Mednyánszky. Just like him, she had artistic talent. She and her sister studied painting at the Academy of Fine Arts in Budapest in the years 1915-1916, and she also learned a lot from Mednyánszky himself. She created a lot of paintings of the Strážky castle and its surroundings, especially the town itself. She had many talents and spoke Hungarian, German, French and English fluently. She also mastered the Slovak language perfectly and used whichever language was appropriate for the occasion. The baroness appreciated the castle’s library very much and spent her whole life there. People often saw her take walks or ride horses. The sister of Mednyánszky, Margita, who was the mother of the last baroness, painted the work “Children in the park.“ This big iron trunk was manufactured in the late 16th century. A more modern complement to this room are the samples of clothes from the turn of the 20th century, which are displayed here, as well as the hats and shoes on display,  which include evening attire as well as examples of  simple underwear of the period, often decorated with ruches. We are now in the rounded tower, where portraits  of the painter’s family and friends are displayed. László Mednyánszky most often worked on nature paintings as well as on figurative art. Here, we can see precious portraits of the people he was close to. This portrait of his father, interestingly, was painted in this very tower. Another noteworthy portrait is that of his good friend Zsigmund Justh. A student of his, Ferdinand Katon, created these  portraits of Margita and Márie Anna Czóbelova as children.

We have entered the first room of the László Mednyánszky gallery. It used to serve as a dining room for guests. László Mednyánszky was an important Central European painter of the last third of the 19th century and the early 20th century, and as one of the few Hungarian painters at the time, he reacted directly to different schools of painting. He was able not just to absorb them, but also to change them and adapt them to his own work and thus influence other painters. In the second half of the 19th century, he made a significant contribution to the liberation of painting from the restrictions imposed by the academies and the conventions dominant at the time. Even though he came from an aristocratic family, he felt close to simple people and had a solitary migrant lifestyle. From the large number of preserved items, his  paintings as well as his drawings, we can understand the personality of Mednyánszky, the painter as well as the man. Throughout his entire life, the town of Strážky  was a place to where he frequently returned, a place of refuge. He had strong ties to the city and his only permanent studio was located here. The diaries of Mednyánszky are a rich fund that documents his thoughts about arts and society. Their transcription from the Greek into our alphabet and the subsequent translation into German and Hungarian have become an important aid in the interpretation of his life as an artist. After Eduard Mednyánszky married Maria Anna, née Szirmay, in 1851, the couple had a son, Ladislav, who was born on April 23, 1852 in Beckov. His childhood was dominated by strong family traditions. His mother, an unusually educated woman, was a painter, and when her children grew older, she introduced  them to the arts as well. Since Ladislav, from a young age, was a very sickly child, she protected him from outside influences and pampered him with love and understanding. In 1863, Thomas Ender, a painter and aquarellist from Vienna, came to Strážky to instruct the young boy. Between 1870-1872, the young artist, due to the wishes of his practically inclined family, started to prepare for his studies at the Swiss polytechnic school. His family later respected his decision not to continue his technical studies and supported him in his artistic inclinations. He enrolled in the academy in Munich, where in 1872, he studied under Professor Alexander Straehuber and a year later, in the class of Otto Seity. After his parents’ death, he dealt with the loss through his art. During this period, his artwork was dominated by the theme of death and had a very melancholy and mystic feel. In the years 1897 to 1898, he was introduced to the bookseller Jozef Wolfner, who became his representative, sold his artwork and also was a friend to him. During his last visit, in 1897, the only solo exhibition of Mednyánszky was held in the gallery Georges Petit, where a lot of impressionists and modernists exhibited. After 1900, his visits to  Strážky became rare. He spent the majority of his time traveling, in Vienna or in Budapest. In his work, a return to older themes and a change of his artistic handwriting can be seen.

The First World War reached the painter in Vienna. As a 62-year-old, he enlisted in the army and worked as a war journalist at the front. His time in the army became a very strong and emotional experience for him, which he expressed in his work. In many preserved sketches and artwork, we can see war-related themes, landscapes and subjects. In 1916, he was injured at the front and a year later, he returned to the front, this time in Italy. In the spring of 1918, exhausted from his injuries, he returned to Strážky. Following his recovery, he returned to Budapest, where he continued working. By the end of the year, his state worsened and he died in Vienna on April 17, 1919.

In his early days as an artist, Strážky was one of his favorite motifs (Bell-tower in Strážky). He captured its landscape in impressionist and increasingly thought-out compositions. “I look for colors as well as for shapes, I am inspired by the quality of the air and the smell of flowers, the hottest heat and the coldest winter.“ (14.12. 1895, Budapest).  Around 1900, influenced by Impressionism, he created compositions of blossoming flowers and vines in lighter colors. He broke with the darker chamber compositions and began using more vibrant colors. (Spring in a garden in Strážky, Trees in bloom, Spring in Strážky park). A change in his depiction of landscapes occurred around 1910, when the individual compositions came to be no longer as symmetrical as the previous ones, and were painted with a much more energetic brushstroke (Bog-land, Behind the Table in the Garden, Young Girl in the Field, Winter Sun in a Landscape with a River).

The second thematic group dominant in his work were portraits and studies of pageboys, farmers, skinners, workers and vagrants – the simple people who caught his interest not just in Slovakia, but sometimes also during his stays in Budapest, Paris and Vienna. On the premises of the Strážky castle, regular meetings of  artists and writers, called salons, took place and Ladislav attended some of them.

Among the notable works on display in the Strážky castle is a painting titled The Condemned, which was created during the so-called period of Sadism and expresses themes of passivity and complete submission to one’s destiny. The artist composed a painting titled Slave in a similar style at a later time. The painting is now part of the permanent exhibition at the National Gallery in Bratislava.

The symbolist-melancholic artwork dating from the early 1890s reached its peak around 1895, when the artist had to come to terms with the death of his father. Feelings of loneliness were mirrored in his artwork. (Dying Person, Gravedigger). One theme is the individual in the mass.

The person of László Mednyánszky is forever connected with the Strážky castle. It is a crucial element of the artistic development of his work and it also documents the influence of the local genius loci.

A library for highly educated people who work in the fields of science and education – another way to describe the Horvath Stansith family. They were followers and supporters of Protestant faith. This was a decisive factor in their orientation towards Germany, and also had an influence on the general focus of the library. In 1584, the son of the family’s founding father, GREGOR HORVATH STANSITH, established a school for boys of the Spiš region’s aristocracy, which he paid for himself and which had a high level, in part thanks to teachers brought there from Germany. Gregor himself taught rhetoric, dialectics and etiquette. The family ran the school until 1711, some 123 years. Thanks to Marie Anna, a handwritten catalog where all the books acquired before 1875 were listed was made. The library had some 6 341 volumes at the time, of which 64 dated from the 16th century. Later, works of belles-lettres in the main world languages, maps, historical volumes and travel literature were added to the library.

The library also played an important role in the education of the two children of Marie Anna, Ladislav and Margita /Miri/, who grew up without the company of other children in the romantic setting of the castle and its beautiful surroundings. Margita married Baron Štefan Czóbel in 1887, who had authored a number of books on philosophy and aesthetics, and who added an extensive collection of philosophical literature to the library. Their daughter, Margita Czóbelová /1891-1972/, the last member of the family, started designing a new library catalogue in the 1930s, but never completed it. She was rather artistic in her inclinations. During the Second World War, the library started decaying and a lot of books were lost for good. Today, some 8 420 volumes, magazines and maps make up the library. The oldest preserved book is a work by the Roman historian Plinius titled Naturalis historia, which was published in 1518. Books from the 16th up to the 19th century were preserved. On the left wall, the family tree of the MEDNYÁNSZKEJ family from the first half of the 19th century can be seen. The MEDNYÁNSZKEJ family allegedly moved to Slovakia from Poland in the 13th century and formed its predicate during the peak of the Middle Ages, after the example of a town pictured in the left bottom corner. The light-colored settee in the imperial style, composed of two seats with marqueterie on the back and a canapé, were manufactured at the beginning of the 19th century, just like these precious wool carpets, which were made from  hand in the Middle East in the 19th century. Under the window, basic information about the library’s fund and its history is displayed. The following two rooms used to serve as dining rooms for guests and are currently part of the László Mednyánszky Gallery.

A common feature of all of the artist’s works is their expression of moods. “Everything in my work is about expressing moods“ – he wrote in his diary on December 14, 1895. “I look for colors as well as for shapes, I am inspired by the quality of the air and the smell of flowers, the hottest heat and the coldest winter.“ He was able to relate to the moods of nature and his own moods are mirrored in his depictions of nature. His time at the army, which László Mednyánszky spent at the Russian, Serbian and Italian front, effectively put an end to his work as a painter. The journalist and army painter Mednyánszky, a man of harrowing sensibility, was knocked down by the dramas of the people and the landscape he was surrounded by. “Construction of a trench,” “Trenches in the winter” and “Soldiers in the Mountains.” His last stays in Strážky took place in the summer and autumn of 1918. The artist died, lonely and troubled, without any family, in Vienna on April 17, 1919. He was buried at the Vienna Municipal Cemetery. Since 1966, his grave is located in a Budapest cemetery on Kerepesi street. The extensive and extraordinary oeuvre of Mednyánszky is unparalleled by any of his compatriots. He can only be compared, valued and appreciated against the background of what was happening in Europe, especially in Paris, at the time.

In the corridor, we can see most of the landscape paintings that the artist created.  He worked in larger formats, and his landscape paintings were often completed by figurative subjects. This selection of paintings also includes works by the castle’s last owner, Margita Czóbelova. On 29.7.2011, we celebrated the 120-year-anniversary of her birth. She spent her childhood in Strážky, with her sister Mariana and her brother Štefan. The atmosphere in the family was always deeply influenced by the arts. The frequent visits of her uncle László Mednyánszky allowed her to observe his artistic talents and he certainly had a great influence on her subsequent development as an artist. The castle in Strážky became a favored destination for summer visits of her father’s sister as well – the poet Minka

Czóbel, who is considered a founding figure of modern Hungarian poetry. Family friends such as Zsigmund Justh, Gyula Pekár and the painter Arpád Feszty also liked to visit the castle, and together with László Mednyánszky, they took tours of the High Tatra Mountains, rode boats on the river and performed theatre pieces that would often have their only premiere in the park, for the entertainment of summer guests.

In the school year 1915-1916, Margita and her sister Marianna started their studies at the Academy of Fine Arts in Budapest. The events of the First World War and the fact that their brother Štefan, who enlisted in the army as a volunteer, was not married, most likely motivated both sisters to return home, because the parents, and especially the mother, found it hard to deal with this time of anxiety and hope of their son returning home from the army safe and sound. Their hopes were not fulfilled, Štefan was killed at the front and his sister Marianna succumbed to a serious disease in 1929. The young Margita became the only support for her aging parents. She buried her father in 1932 and her mother in 1937. She loved taking daily walks in the mountains, riding horses, winter skiing trips and painting. From a young age up until her death, she kept a diary in which she took stock of everyday events. She made it a point to walk and her slight and fragile figure became part of the local history not just of Strážky, but also of Keyžmarok and Spišská Belá, where she would often visit friends. Living in a society with new rules must surely have been very difficult for the well-educated baroness Czóbel. As she aged, the life within the walls of the castle, with its lack of running water and sewer system, must also have been very demanding for her physically. When her faithful maid Mária Bednárová died in 1968, the maid’s daughter Mária Milistenferová took over caring for the baroness. She came to the castle daily and brought her anything that she might have needed.

On March 13, 1972, baroness Margita Czobelova passed away at the age of 81. The town officials respected her will and she was buried in the family’s tomb. The castle, as well as  its furniture and park, fell into the possession of the Slovak National Gallery.

21. Herrenhouse Strážky

Mit ihren Bauten einer mitelalterlichen Kirche, eines Renaissance-Glockenturms und einem Schloss nimmt die Ortschaft Nehre / Strážky einen wichtigen Platz in der Entwicklung der Zipser Baukunst und der bildenden Kunst ein. Die Entstehung der Gemeinde fällt in das 12. Jahrhundert, als dieses Territorium einer der nördlichsten Verteidigungspunkte der Grenzlinie Ungarns war. Die Gemeinde war von großer Bedeutung, weil sie den Schutz der sogenannten polnischen Pforte sicherte. Diese befand sich am linken Flussufer der Biela bei der Mündung in die Poprad unweit des heutigen Ortes Bušovice. Die Pforte wurde von einem hölzernen Wachturm gebildet, während die nächste Umgebung mit einer einfachen Palisade befestigt war. Von der Pforte zog sich ein Streifen mit Abholzungen bis zum Kreiger Berg / Vojnianska hora, damit die Pforte nicht umgangen werden konnte. Die Abholzungen wurden von ungarischen Wächtern aus Nehre und slowakischen aus Stragar überwacht. (Stragar ist eine untergegangene Siedlung im Kataster Bušovice.) Im Jahre 1298 befreite der Zipser Gespan, der Komes names Bald die königlichen Wächter von Nehre von ihrer Pflicht, die Tormaut und die Abholzungen zu überwachen. Die erste überkommene schriftliche Erwähnung von  Nehre finden wir in einer Urkunde König Belas IV. vom 15. Juli 1251. Im 13. Jahrhundert kennen wir noch keine Adelsfamilie aus Nehre. Erst zu Beginn des 14. Jahrhunderts schenkte König Karl I. Robert der Familie  BERZEVICZY  die Gemeinde Nehre. Die Berzeviczys begannen zusammen mit der Familie GÖRGY, das Gebiet nördlich von Nehre bis zum Fluss Dunajec zu kolonisieren. Nehre kam dann in den Besitz der Familie TARCAY. Die letzte Tochter dieser Familie heiratete Warkoch, einen schlesischen Ritter und dann Hauptmann der Stadt Käsmark / Kežmarok. Das Jahr 1526 gilt mit Recht als Geburtsjahr der mitteleuropäischen Habsburgermonarchie. König Ferdinand I. nahm den Warkochs wegen ihrer Kriegsteilnahme auf Seiten von Johann Zápolya sämtliche Besitzungen in Ungarn ab und schenkte die Gemeinde 1556 dem Marek HORVATH STANČIČ de GRADEC, und zwar wegen dessen Verdiensten in den Türkenkriegen.

Sein Sohn Gregor (1558 –1597), ein bekannter Humanist, baute das Schloss in den Jahren 1570-1590 im Renaissancestil um und gründete in ihm 1584 eine evangelische Schule für die Kinder des Zipser Adels. An der Schule errichtete er auch eine Bibliothek mit einem relativ großen Buchbestand. Nach Gregors Tod setzte sein Sohn Baltazar (1596 –1678) das Werk seines Vaters fort. Baltazar hatte wie sein Vater in Wittenberg studiert und übernahm nach seiner Rückkehr die Leitung der Schule, die die Familie bis 1711 innehatte. Im Jahre 1708 brannte das Schloss und ein Umbau erwies sich als unumgänglich. Man entfernte das hohe Dach und die erste Etage. Von dem ursprünglichen Schloss  blieben lediglich die Türme und Umfassungsmauern erhalten. Die einzelnen Räume erhielten ein preußisches Gewölbe mit Stuckfiguren und praktische Einbauschränke. In den Hof und die Etagen baute man Arkaden. Das eigentliche quadratische Schloss mit Hof, in welchem sich ein Brunnen befand, hatte damals auf seinen Etagen 14 Räume, die von der Herrschaft bewohnt wurden. Im Erdgeschoss befanden sich Küche, Kammern, Arbeitszimmer und Stuben für das Dienstpersonal. Dem Schloss fügte man einen Wirtschaftsflügel hinzu. Die letzten männlichen Nachkommen der Familie Horvath Stančič waren die Brüder Baltazar und Imrich. Beide starben 1801, ohne einen männlichen Nachkommen hinterlassen zu haben.  Anna Maria Horvath Stansith heiratete ONDREJ SZIRMAY. Ondrej ließ am Schloss einen Park mit kanadischen Pappeln anlegen, die Festungsmauern um das Schloss abtragen und an ihrer Stelle eine Einfriedung mit rhythmisch gegliedertem Zaun errichten. Ondrejs Sohn Baltazar machte sich um den Aufbau einer Bibliothek verdient. Baltazars einzige Tochter Maria Anna heiratete 1851 EDUARD MEDNYÁNSZKY von Beckov. Nach dem Tod des Vaters kümmerte sie sich um die Bibliothek und verfasste einen Bücherkatalog. Die Bibliothek war auch für die Erziehung ihrer Kinder von großer Bedeutung, nämlich für Margita und den wohl berühmtesten Nachkommen dieses Geschlechts: den Maler LADISLAV MEDNYÁNSZKy.

Margita, die Schwester von Ladislav Mednyánszky, heiratete 1887 Baron Stefan Czóbel. Ihre Tochter, die begabte Malerin Margita Czóbel, war die letzte Besitzerin des Schlosses. Nach ihrem Tod ging es in den Besitz der Slowakischen Nationalgalerie über. 1991 wurde das Schloss nach umfangreichen Rekonstruktionsarbeiten der Öffentlichkeit zugänglich gemacht. 22 Im Erdgeschoss sind die Porträts von Mitgliedern der Adelsfamilien aus Nehre / Strážky (Bildnisse der Familien Horvath  Stančič, Szirmay und Mednyánszky) und von Familien konzentriert, die mit dem Schloss in engem Kontakt standen (die Familien Berzeviczy, Révay, Csáky, Esterházy). Die meisten  Porträts stammen direkt aus dem Schloss und gehören in die Zeit vom 17. bis zum 19. Jahrhundert. So wie sich die familiären Beziehungen ausweiteten, kamen neue Porträts hinzu. Die Galerie der Familienporträts in Nehre / Strážky bietet uns ein wichtiges kunsthistorisches Zeugnis vom kontinuierlichen einheimischen Schaffen und seinen stilistischen Veränderungen. In ihnen werden die spezifischen Zugänge zur Porträtmalerei von der Spätrenaissance im 17. Jahrhundert bis hin zum Romantismus im 19. Jahrhundert modifiziert. Das schlichte protestantische Bürgerporträt der Renaissance des 16. Jahrhunderts war auch in der Zips das gesamte 17. Jahrhundert über populär und blieb selbst in dem darauffolgenden Jahrhundert auch absichtlich bestehen. In ihm kommt eine gewisse Strenge und Ënthaltsamkeit zum Ausdruck.

Die Angabe des Alters einer Familie und ihr Glaube wird zum gesellschaftlichen Wert. Bedeutende Familienmitglieder helfen sich in vielen Fällen mit fiktiven Selbstbildnissen aus. Mit den Porträts handelte man wie mit Fotografien im Familienalbum. Oft wurden sie kopiert, um sie auch anderen Familienmitgliedern zum Geschenk machen zu können. Für das 17. und 18. Jahrhundert ist das Mindestbestreben typisch, die Gestalt des Porträtierten zu charakterisieren. Deshalb stoßen wir auf diesen Porträts auf die Namen der dargestellten Personen, nicht selten auch auf ausgiebige Aufschriften, die Rang und Verdienste enthalten, welche noch durch das Wappen ergänzt sind. Insbesondere die weiblichen Porträts ragen mit einer detaillierten Beschreibung der dekorativen Kleidung und des Schmucks heraus. Dieser absichtliche Konservativismus und die Schlichtheit unterscheiden diese Produktion vom Schaffen in den Nachbarländern.

Mit dem ersten Viertel des 18. Jahrhunderts beginnt die eigentliche Geschichte der Porträtgalerie der Horvath- Stančič. Für diese Familie haben beispielsweise auch der Leutschauer Maler, späterhin Maler von Prešov, KRAMER und dann FRIDRICH  WAGNER gearbeitet. In diesem Raum befindet sich auch der Epitaph der Familie HORVATH STANČIČ aus dem Jahre 1588, der aus der Sankt Annenkirche stammt. Der obere Teil besteht aus einer biblischen Szene, die das Jüngste Gericht zeigt, und im unteren Teil sind kniende Figuren zu sehen, die Familienmitglieder darstellen. Das Schema knüpft an deutsche, vor allem sächsische protestantische Bürgerepitaphe und Porträts aus der ersten Hälfte des 16. Jahrhunderts an. In dem anderen Erdgeschossraum können wir die Entwicklung in der Porträtmalerei der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts verfolgen. Die Slowakische Nationalgalerie zeigt Maler, welche in der Slowakei, vor allem in der Zips wirkten, wie etwa Stunder, Czauczik, Rombauer, Bohúň, Klemens, Tibelly und andere. In dem Raum unter der Treppe im Obergeschoss steht eine Holztruhe aus dem Ende des 19. Jahrhunderts. Rechts an der Wand weckt ein Gedenkfries aus dem Jahre 1622, der aus der Annenkirche in Nehre stammt, sowie das Porträt eines unbekannten Edelmannes aus dem 18.Jahrhundert unsere Aufmerksamkeit. 23 Über eine Holztreppe gelangen wir in das Obergeschoss und in den Speisesaal. Der runde Tisch, die Stühle und die Polsterbank stammen aus der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts. Das wertvolle spätbarocke Tabernakel wurde im 18. Jahrhundert angefertigt. In seinem Oberteil ist das Wappen der Czóbel: der letzten Schlossbesitzer, abgebildet. Treppen führen in den ehemaligen Wintergarten.

Der Eckschrank gehört als einziges Möbelstück in diesem Raum nicht zum ursprünglichen Mobiliar. Angefertigt wurde er in der zweiten Hälfte des 18. Jahrhunderts. In ihm sind Porzellanfigürchen aus verschiedenen westeuropäischen Städten ausgestellt. Interessant ist das Porträt eines Mädchens aus Nehre, auf dessen rechter Seite sich ein Blick auf den Ort bietet. Das Innere des Raumes füllt ein Petroff-Flügel aus dem 20. Jahrhundert. Wir betreten den nächsten Raum und sehen einen Polstersessel aus dem 19. Jahrhundert, einen mit Intarsien verzierten Spieltisch (Ende 18. Jahrhundert) und eine Kommode mit Messingbeschlag als Dekor – alles ursprünglicher Herkunft. Die helle Sitzgarnitur im Empire-Stil unter dem Gemälde „Über dem Grab“, der helle Schubladenschrank und das Kabinett wurden in der Westslowakei angefertigt und zählen zu den typischen Beispielen von Empire-Möbeln auf unserem Territorium.

Die Empire-Säulenuhr und die mit einem vergoldeten Adler versehene Uhr stammen aus dem Beginn des 19. Jahrhunderts und sind von einheimischer Provenienz. In dem Einbauschrank ist ein  Ess-Service ausgestellt, das aus der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts stammt. Hergestellt wurde es im französischen Sérves. Dieser Raum diente einst als Musiksalon. Aus dem Schloss in Nehre stammt der Empire-Toilettentisch, der in seinem Unterteil mit Messingbeschlägen versehen ist, sowie die hohe Schubladenschrankkommode aus dem 19. Jahrhundert. Die Schmuckvase auf dem Toilettentisch entstand in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts in Wien. Der Spieltisch mit aufklappbarer Platte (Ende 18. Jahrhundert), die beiden Tischchen (Ende 19. Jahrhundert) und das gepolsterte Empire-Sofa gehören zum ursprünglichen Mobiliar. Die Einbauschränke wurden in der ersten Hälfte des 18. Jahrhunderts hier eingesetzt. Die Truhe stammt aus Westeuropa und wurde im 16. Jahrhundert angefertigt. Es handelt sich hierbei um eine Zunfttruhe, die reich an Intarsien und Elfenbeindekor ist. Der letzte Raum mit Balkon diente ursprünglich als Arbeitszimmer. Das neoklassizistische Kabinett (Ende 19. Jahrhundert), die Spätempire-Tischchen (um 1830), der Biedermeiersessel sowie beide Kommoden (Ende 19. Jahrhundert) stammen aus dem Nachlass von Margita Czóbel.

Die beiden Rokokovasen wurden in Meissen hergestellt. Von hier aus bietet sich ein schöner Blick auf den englischen Park, den Ondrej Szirmay zu Beginn des 19. Jahrhunderts anlegen ließ. Der Raum wird durch Arbeiten von Künstlern ergänzt, die in der Zips tätig waren.

Doch kehren wir ins Esszimmer zurück und schauen uns denanderen Flügel des Schlosses an.

Im Rauchersalon sind Gemälde der letzten Baronin Margita Czobel ausgestellt, die eine begabte Malerin war. Margita Czóbel  war der letzte Nachkomme der bekannten Familie Mednyánszky und die Nichte von Ladislav Mednyánszky. Auch sie war wie ihr Onkel künstlerisch begabt. Von 1915-1916 studierte sie zusammen mit ihrer Schwester Malerei an der Kunstakademie in Budapest, viel aber lernte sie insbesondere von   Mednyánszky selbst. Sie ist Urheberin vieler Gemälde mit Motiven des Schlosses Nehre und seiner Umgebung, besonders der Gemeinde Nehre. Sie war vielseitig begabt und sprach fließend ungarisch, deutsch, französisch und englisch. Slowakisch aber lernte sie nicht vollkommen. Wenn es nötig war, sprach sie Dialekt. Die Schlossbibliothek schätzte sie sehr. Im Schloss brachte die Baronin ihr ganzes Leben lang zu. Oft sah man sie spazierengehen oder reiten. Ihre Mutter, die Schwester Ladislav Mednyánszkys, malte das Gemälde „Kinder im Park“. Die große Eisentruhe wurde im 16. Jahrhundert angefertigt. Eine aktuelle Ergänzung in diesem Raum sind die ausgestellten Kleidungsstücke von der Wende und ersten Hälfte des 20. Jarhunderts sowie der Hut und die Schuhe. Hierbei handelt es sich um die Abendtoilette und um ein Beispiel für das tagsüber getragene Unterkleid, das mit  Falbeln verziert ist. Wir befinden uns im Rundturm,  der mit Bildnissen der Familie und von Freunden des Malers angereichert ist. Ladislav Mednyánszky arbeitete meistens an Natur- und figürlichen Themen. Wertvolle Porträts von ihm nahestehenden Personen finden wir gerade hier.Interessant ist vor allem das Bildnis seines Vaters, den er gerade in diesem kleinen Turm dargestellt hat.

Bemerkenswert ist aber auch das Porträt seines guten Freundes und Schriftstellers Zsigmund Justh. Die Kinderporträts, die Margita und Maria Anna Czóbelová zeigen, sind eine Arbeit von Ferdinand Katon, einem Schüler des Malers.

Wir befinden uns jetzt im ersten Saal der Galerie Ladislav Mednyánszky, der einst als Gästezimmer diente. Der Maler Ladislav Mednyánszky gehört zu den wichtigen Vertretern der mitteleuropäischen Malerei des letzten Drittels des 19. und des Beginns des 20. Jahrhunderts, der als einer der Wenigen aus dem Milieu des damaligen Ungarn unmittelbar auf die aktuellen Strömungen in der Malerei reagierte. Er verstand es, diese nicht nur zu übernehmen, sondern auch im Rahmen seines Schaffens umzugestalten und weitere Künstler zu beeinflussen. Er trug merklich zu einer Entspannung der Malerei der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts bei, die in damals vorherrschenden akademischen Konventionen verharrte. Trotz seiner aristokratischen Herkunft fand er seinen Weg zu den einfachen Menschen und führte ein selbstgenügsames Wanderleben. Seine Persönlichkeit als Künstler und Mensch wird durch zahlreiches erhaltenes Material dokumentiert, seien dies Malereien oder auch Zeichnungen. Zeit seines Lebens war Nehre häufige Zufluchtsstätte, an die er immer wieder zurückkehrte. Mit dieser Stadt war er fest verbunden, und das einzige ständige Atelier befand sich hier. Mednyánszkys Tagebücher stellen einen reichen dokumentarischen Bestand seiner Überlegungen dar, die von künstlerischer wie gesellschaftlicher Tragweite waren. Ihre Transkription aus dem griechischen Alphabet und die anschließende Übersetzung aus dem Deutschen oder Ungarischen sind eine wichtige Stütze, wenn man seine künstlerische Entwicklung verfolgen will. Doch kehren wir an den Anfang zurück. Nach der Eheschließung von Eduard Mednyánszky mit  Maria Anna, geborene Szirmay, im Jahre 1851 wurde am 23. April 1852 in Beckov beider Sohn Ladislav geboren. Seine Kindheit war von einer starken Familientradition geprägt. Seine Mutter, eine außerordentlich gebildete Frau, malte, wozu sie auch ihre Kinder bereits im frühen Alter anhielt.

Weil Ladislav von klein auf ein kränkelndes Kind war, schützte sie ihn vor äußeren Einflüssen und umgab ihn mit Liebe und Verständnis. 1863 kam er nach Nehre / Strážky, um hier von dem Wiener Maler und Aquarellisten Thomas Ender unterwiesen zu werden. In den Jahren 1870-72 begann der junge Künstler auf Anraten seiner praktisch denkenden Familie, sich auf das Studium an einem Schweizer Polytechnikum vorzubereiten. Später respektierte die Familie seine Entscheidung, das Technik-Studium nicht fortzusetzen, und unterstützte ihn in seiner künstlerischen Ausbildung. Er schrieb sich an der Akademie in München ein, wo er 1872 bei Professor Alexander Straehuber und das Jahr darauf in der Klasse von Otto Seitz studierte. Den Tod seiner Nächsten verarbeitete er abermals im Rahmen seines Kunstschaffens. In diesem Zeitraum entstanden Werke zum Thema Tod, mit einem stark melancholischen bis mystischen Anflug. 1897/98 traf er den Buchhändler Jozef Wolfner, der sein Vertreter beim Verkauf seiner Bilder wurde und ihm ein regelmäßiges Einkommen sicherte. Während des letzten Aufenthaltes fand 1897 die einzige selbstständige Ausstellung von Mednyánszky in der Galerie Georges Petit in Paris statt, in der viele Impressionisten und Modernisten ausstellten. Nach 1900 hielt sich Mednyánszky immer seltener in Nehre auf. Die meiste Zeit verbrachte er auf Reisen oder in Wien oder in Budapest. Und auch in seinem Schaffen wurden gewisse Änderungen deutlich, und obwohl er sich wieder älteren Themen zuwandte, veränderte sich doch seine Malerhandschrift.

Der Erste Weltkrieg überraschte ihn in Wien. Als Zweiundsechzigjähriger meldete er sich zum Militär und wirkte als Frontberichterstatter. Der Krieg wurde ihm zu einem sehr starken emotionalen Erlebnis, welches sich auch in seinem Schaffen niederschlug. In einer Unmenge erhaltener Skizzen und Werke erscheint die mit einem figuralen Motiv verbundene Landschaft. 1916 wurde er an der Front verwundet, doch ein Jahr später kehrte er wieder an sie zurück, diesmal nach Italien. Im Frühjahr 1918 ging er, von Verwundungen und der Anstrengung müde, nach Nehre. Nachdem er genesen war, kehrte er nach Budapest zurück, wo er weiterhin wirkte. Ende des Jahres verschlechterte sich sein Zustand, und am 17. April 1919 starb er in Wien.

Schon zu Beginn seines künstlerischen Schaffens war Nehre ein beliebtes Motiv seiner Werke (Glockenturm in Nehre). Seine Landschaften sind Impressionen von Beobachtungen oder allmähliche  und wissentlich erstellte Kompositionen. Die Stimmungsrichtung – ich sehe das nur im Ganzen.  Das suche ich sowohl in der Farbe als auch in der Linie, sowohl in der Qualität der Luft wie im Duft der Pflanzen, im erschöpfenden Wirken von Wärme wie von Kälte, schrieb er am 14. Dezember 1895 in Budapest. Um das Jahr 1900 entstanden unter dem Einfluss des Impressionismus helle Kompositionen blühender Gärten und Weinberge. Er hatte sich von seinen düsteren dunklen Kompositionen abgewandt, und es kommt zu einer Änderung im Gebrauch der Farben hin zu einer klareren Tönung. (Frühling im Garten von Nehre; Baumblüte; Frühling im Nehrer Park) Eine Wende in seiner Landschaftsgestaltung trat um das Jahr 1910 ein, da jetzt in den einzelnen Kompositionen die Symmetrie der voraufgegangenen Zeit fehlt, stattdessen aber jene energischeren Pinselstriche zu beobachten sind. (Sumpflandschaft; Hinterm Tisch im Garten; Mädchen im Feld; Wintersonne in einer Flusslandschaft)

Die andere thematische Gruppe seines Kunstschaffens bilden Porträts und Poträtstudien von Dienstleuten, Bauern,  Kutschern, Arbeitern, Landstreichern – kurz von einfachen Menschen, die ihn nicht nur in der Slowakei interessierten, sondern auch während seiner Aufenthalte in Budapest, Paris oder Wien. In den Räumen des Schlosses von Nehre /Strážky gab es regelmäßige Künstler- und Literatentreffen, sogenannte Salons. An einigen nahm auch Ladislav teil.

Zu den weiteren bemerkenswerten Werken, die im Schloss von Nehre ausgestellt sind, gehört das Gemälde mit dem Titel Der Verurteilte, das in der sogenannten Zeit des Sadismus entstand und das Motiv der Passivität, der vollkommenen Ergebenheit in das Schicksal zum Ausdruck bringt. In ähnlichem Geist schuf der Künstler in späterer Zeit den Sklaven, ein Bild, das sich in der ständigen Ausstellung der Slowakischen Nationalgalerie in Bratislava befindet.

Die symbolisch-melancholischen Werke datieren in den Beginn der 1890er Jahre und gipfeln um das Jahr 1895, als der Künstler den Tod seines Vaters verarbeiten musste. Das Gefühl der Vereinsamung findet auch in seinem Schaffen Ausdruck. (Sterbender; Totengräber)

Die Persönlichkeit Ladislav Mednyánszkys ist für immer mit dem Schloss in  Nehre verknüpft. Es vermittelt nicht nur einen partiellen Blick auf die künstlerische Entwicklung des Mednyanszkyschen Werkes, sondern dokumentiert auch die Einflüsse des städtischen Genius loci.

Eine Bibliothek hochgebildeter Menschen, die auf dem Gebiet von Wissenschaft und Schulwesen tätig sind – so in etwa könnte man die Familie Horvath Stansith vorstellen. Sie waren Vertreter und Stütze des Protestantismus. Dies war ausschlaggebend auch für ihre an Deutschland orientierte Bildung und hatte einen Einfluss ebenso auf die Gesamtausrichtung der Bibliothek. 1584 gründete hier der Sohn des Familiengründers Gregor Horvath Stančič auf eigene Kosten auch eine Schule für Knaben aus Zipser Adelsfamilien, die ein hohes Niveau besaß, nicht zuletzt auch dank Lehrern aus Deutschland. Gregor selbst unterrichtete in Rhetorik, Dialektik und Ethik. Die Familie unterhielt diese Schule bis etwa 1711, also ungefähr 123 Jahre lang. Dem Verdienst von Maria Anna verdankt sich die Entstehung eines handschriftlichen Katalogs, in welchem Bücher bis 1875 verzeichnet sind. Die Bibliothek hatte damals 6 341 Bände, davon 64 Bücher aus dem 16. Jahrhundert. Es kam vor allem schöngeistige Literatur in allen Weltsprachen hinzu, Karten, Denkmalsführer und Reisebeschreibungen.

Die Bibliothek war auch für die Erziehung der beiden Kinder von Maria Anna: für Ladislav und Margit (Miri), von Bedeutung, die ohne Spielgefährten in dem romantischen Milieu des Schlosses und einer schönen Natur aufwuchsen. Margit heiratete 1887 Baron Štefan Czóbel, Verfasser mehrerer Bücher zur Philosophie und Ästhetik, der die Sammlung um philosophische Literatur ergänzte und erweiterte. Ihre Tochter Margita Czóbelová (1891-1972), das letzte Familienmitglied, versuchte zwar in den dreißiger Jahren einen neuen Katalog zu erstellen, führte ihr Vorhaben aber nicht zu Ende. Ihre Interessen lagen mehr bei der Kunst. Während des Zweiten Weltkriegs begann die Bibliothek zu verfallen und viele Bücher gingen unwiederbringlich verloren. Heute zählt die Bibliothek etwa 8 420 Bände, Zeitschriften und Karten. Das älteste erhaltene Buch ist die Naturalis historia, ein Werk des römischen Polyhistorikers Plinius, welches 1518 herausgegeben wurde. Erhalten haben sich Bücher  vom 16. bis 19. Jahrhundert. Links an der Wand befindet sich der Stammbaum der Familie MEDNYÁNSZKY aus der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts. Angeblich sei die Familie   MEDNYÁNSZKY in der ersten Hälfte des 13. Jahrhunderts aus Polen in die Slowakei gekommen und habe sich ihr Prädikat im Hochmittelalter gemäß jener Gemeinde zugelegt, die in der linken unteren Ecke abgebildet ist. Die helle Empire-Sitzgarnitur: die beiden Sessel mit Intarsien im hinteren Teil und das Sofa, sind Anfang des 19. Jahrhunderts im Nahen Osten entstanden. Unterhalb des Fensters sind grundlegende Informationen über den Bibliotheksbestand und die Geschichte der Bibliothek angebracht. Die sich anschließenden beiden Räume dienten einst als Gästezimmer, heute sind dies Räume der Galerie Ladislav Mednyánszky.

Ein gemeinsames Merkmal der Bilder des Künstlers sind ihre stimmungsvollen Bekenntnisse. „Alles zielt bei mir darauf ab, Stimmung zum Ausdruck zu bringen“ – so schrieb er am 14.Dezember 1895 in sein Tagebuch. „Die suche ich sowohl in der Farbe als auch in der Linie, sowohl in der Qualität der Luft wie im Duft der Pflanzen, im erschöpfenden Wirken von Wärme wie von Kälte. Er verstand es, sich mit den Launen der Natur zu identifizieren und in ihre Darstellung den Zustand seiner Seele zu projizieren. Mit dem Krieg, den Ladislav Mednyánszky nach und nach an der russischen, serbischen und italienischen Front durchmacht, gibt er seinem malerischen Werk einen Höhepunkt und setzt ihm zugleich ein Ende.

Auf den Journalisten und Militärzeichner Mednyánszky, einen Menschen mit quälender und zermürbender Sensibilität, stürzt das Lebensdrama von Mensch und Landschaft ein. „Bau eines Schützengrabens“, „Gräben im Winter“ und „Soldaten in den Felsen“. Sommer und Herbst des Jahres 1918 sind seine letzten Aufenthalte in Nehre. Ständig unzufrieden und vereinsamt stirbt er familienlos am 17. April 1919 in Wien. Beigesetzt wurde er auf dem Wiener Zentralfriedhof; seit 1966 ruht er auf einem Friedhof in Budapest (Kerepesi-Gasse). Das umfangreiche und außergewöhnliche Werk Mednyánszkys hat zuhause nicht seinesgleichen. Vergleichen, bewerten und würdigen kann man es ausschließlich im Kontext des aktuellen europäischen Geschehens, besonders des Geschehens in Paris.

Auf dem Gang finden wir vor allem Landschaftskompositionen von Mednyánszky. Die Arbeiten sind  größeren Formats. Es handelt sich hierbei im wesentlichen um Landschaftsmalereien, die oft mit figuralen Motiven ergänzt sind. Auch Werke der letzten Schlossbesitzerin Margita   Czóbelova finden sich hier. Ihres 120. Geburtstages hat man am 29. Juli 2011 gedacht. Ihre Kindheit in Nehre hat sie gemeinsam mit ihrer Schwester Marianne und ihrem Bruder Stefan verlebt. Die Atmosphäre in der Familie war stets stark von der Kunst erfüllt. Die häufigen Besuche ihres Onkels Ladislav Mednyánszky ermöglichten ihr, seine Malkunst zu beobachten, welche auch ihre weitere künstlerische Entwicklung sicher stark beeinflusste. Das Schloss Nehre war im Sommer ein beliebtes Ziel für Besuche auch ihrer Tante väterlicherseits, der Dichterin Minka Czóbel, die als Begründerin der modernen ungarischen Poesie gilt. Die Familienfreunde Zsigmund Justh, Gyula Pekár und der Maler Arpád Feszty hielten sich gern im Schloss auf. Gemeinsam mit Ladislav Mednyánszky unternahmen sie Wanderungen in die Hohe Tatra, ruderten auf dem Fluss und studierten zur Unterhaltung der Sommergäste Theatervorstellungen ein, die im Park oftmals nur ein einziges Mal aufgeführt wurden.

Im Schuljahr 1915-1916 begann Margit zusammen mit ihrer Schwester an der Akademie der bildenden Künste in Budapest zu studieren. Der Erste Weltkrieg und der Umstand, dass ihr Bruder Stefan, der als Freiwilliger eingerückt war, vermisst wurde, nötigte beide Schwestern wahrscheinlich zur Heimkehr. Ihre Eltern, vor allem aber ihre Mutter, ertrugen diese Zeit der Ängste und der Hoffnung, ihr Sohn könnte aus dem Krieg zurückkehren, sehr schwer. Doch vergeblich, Stefan war an der Front gefallen, und die Schwester Marianne erlag 1929 einer unheilbaren Krankheit. So war die junge Margit jetzt die einzige Stütze ihrer alternden Eltern. Ihren Vater begrub sie 1932, ihre Mutter 1937. Margit liebte die täglichen Spaziergänge in den Bergen, Reiten, die winterlichen Skifahrten und das Malen. Von Jugend an bis zu ihrem Lebensende führte sie Tagebuch, in das sie die Ereignisse des Tages aufzeichnete. Sie ging prinzipiell zu Fuß, und ihre zarte Gestalt war aus der Ortschaft Nehre, aber auch aus Käsmark und Zipser Bela, wo sie ihre Freunde besuchte, nicht wegzudenken. Das Leben in einer Gesellschaft, die neue Regeln aufstellte, war für die gebildete Baronin  Czóbel sicher sehr schwierig. Mit fortschreitendem Alter hinter Steinmauern ohne Wasser und ohne Kanalisation war dieses Leben auch physisch sehr anspruchsvoll. Als 1968 ihre treue Lebensgefährtin Mária Bednárová starb, übernahm ihre Tochter Mária Milistenferová die Pflege der alten Dame. Diese besuchte sie täglich, brachte ihr das Essen und alles, was die Baronin so brauchte. Am 13. März 1972 starb Baronin Margita Czobelová im Alter von 81 Jahren. Die Funktionäre der Stadt erfüllten ihren letzten Wunsch und ließen es zu, dass sie im Familiengrab beigesetzt wurde. Das Schloss mit Mobiliar und Parkanlage wurde zum Nationalen Kulturdenkmal erklärt.

21. Kasztel Strážky

Wieś Strážky ze względu na posiadane zabytki – średniowieczny kościół, renesansową dzwonnicę i kasztel zajmuje ważne miejsce w historii spiskiego budownictwa i sztuki. Początki gminy przypadają na XII wiek, kiedy to region ten był najbardziej wysuniętym na północ punktem obronnym węgierskiego pogranicza. Znaczenie jego polegało na obronie tzw. „polskiej bramy“ położonej na lewym brzegu rzeczki Biała, przy ujściu do Popradu, niedaleko dzisiejszych Buszoviec. Bramę tworzyła drewniana wieża strażnicza (custodia) z przylegającą do niej okolicą chronioną przez palisadę. Od bramy ciągnął się po Górę Vojniańską pas zasieków tak, by nie można było jej obejść. Zasieki strzeżone były przez węgierskich strażników ze Strażek oraz strażników słowiańskich ze Stragaru (zanikłej osady, dziś teren wsi Buszovce). W 1298 r. spiski żupan Bald zwolnił królewskich strażników ze Strażek od obowiązku pełnienia służby przy bramie mytnej i zasiekach. Pierwszą dochowaną wzmianką o Strażkach jest dokument króla Beli IV z 15 lipca 1251 r. W XIII wieku nie znana nam jest żadna miejscowa rodzina szlachecka. Wiadomo tylko, że na początku XIV w. król Karol Robert podarował gminę Strażki rodzinie Berzeviczy (czyt. Berzevici), która razem z rodziną Görgey zaczęła kolonizować w kierunku północnym tereny od Strażek aż po Dunajec. Wkrótce Strażki przeszły w ręce rodziny Tarcay. Ostatnia dzidziczka w tej rodzinie wyszła za mąż za rycerza śląskiego Warkocha, późniejszego komendanta miasta Kieżmark. Rok 1526 słusznie uważany jest za rok narodzin środkowoeuropejskiej monarchii habsburskiej. Za udział w walkach po stronie Jana Zapolyi król Ferdynand I odebrał Warkochom cały majątek na Węgrzech, a w roku 1556 podarował gminę za zasługi w kampanii przeciwko Turkom Markovi Horvath Stansith de Gradec (czyt. Stancic). Jego syn Gregor (1558 – 1597), znany humanista przebudował w latch 1570 – 1590 zamek w stylu renesansowym i w roku 1584 założył w nim szkołę ewangelicką dla dzieci spiskiej szlachty. Przy szkole założył bibliotekę, w której zgromadził obszerny zbiór. Dzieło to kontynuował jego syn Baltazar (1596 – 1678), który podobnie jak ojciec ukończył studia w Wittenbergu. Po powrocie kierował szkołą, którą rodzina prowadziła do 1711 roku. Po pożarze w 1708 roku kasztel musiał być przebudowany. Usunięto wtedy wysoki dach i pierwsze piętro. Z wcześniejszego kasztelu zachowała się wyłącznie wieża i mury obwodowe. Poszczególne pomieszczenia przykryto wówczas sklepieniem pruskim ze stiukowymi płaskorzeźbami i wyposażono je w praktyczne szafy. Na dziedzińcu i na piętrach dobudowano arkady. Sam kasztel o planie czworokąta z dziedzińcem, na którym znajdowała sie studnia, liczył wtedy na piętrze 14 komnat zamieszkałych przez właścicieli. Na parterze mieściła się kuchnia, komory, pracownia i pokoje służby. Do kasztelu przylegało skrzydło gospodarcze. Ostatnimi męskimi potomkami rodu Horvath Stansith byli bracia Baltazar i Imrich. Obaj zmarli w 1801 roku nie pozostawiając dziedzica. Anna Maria Horvath Stansith została wydana za mąż za Ondreja Szirmaya. Ondrej posadził przy kasztelu park z topolami kanadyjskimi, zburzył mury obronne wokół kasztelu i zastąpił je falistym ogrodzeniem. Syn Ondreja Szirmaya Baltazar zasłużył się założeniem biblioteki. Jego jedyna córka Maria Anna w roku 1851 wyszła za mąż za Eduarda Mednyanszkiego z Beckova. Po śmierci ojca opiekowała się biblioteką i utworzyła katalog zbiorów bibliotecznych. Biblioteka odegrała znaczącą rolę w wykształceniu ich dzieci – córki Margity, a szczególnie najsławniejszego potomka rodu – malarza Ladislava Mednyanszkiego. Siostra Ladislava Margita w roku 1887 wyszła za mąż za barona Sztefana Czobela. Ich córka, uzdolniona malarka Margita Czobel była ostatnią właścicielką kasztelu. Po jej śmierci w 1972 roku kasztel przeszedł na własność Słowackiej Galerii Narodowej. Po przeprowadzeniu remontu w 1991 roku został on udostępniony zwiedzającym. Na parterze zgromadzono portrety członków rodzin szlacheckich ze Strażek (Horvath Stansith, Szirmay, Mednyanszky) oraz portrety rodzin blisko związanych z kasztelem (Berzeviczy, Revay, Csaky, Esterhazy). Większość portretów pochodzi z samego kasztelu z okresu od XVII do XIX stulecia. Wraz z rozrastającą się rodziną rosła ilość podobizn jej członków. Rodzinna galeria portretów w Strażkach jest świadectwem ciągłości tego rodzaju twórczości i jej stylowych przemianach. Na jej przykładzie zobserwować można zmiany w sposobie podejścia do malarstwa portretowego od późnego renesansu w XVII wieku po romantyzm w XIX wieku. Tradycja surowego mieszczańskiego portretu protestanckiego była popularna na Spiszu w ciągu całego XVII wieku i kontynuowana także w następnym stuleciu. Cechą charakterystyczną tych portretów było zdyscyplinowanie i powściągliwość. Miały one także społeczne znaczenie, ponieważ głównym ich zadaniem było pokazanie przynależności do starego rodu i wyznawanej przez niego religii. Wybitnym członkom rodziny sporządzano niejednokrotnie portety fikcyjne. Były one też traktowane jak fotografie w rodzinnym albumie. Często je kopiowano, aby można było nimi obdarowywać pozostałych członków rodziny. Portrety sporządzone przed XVII i XVIII wiekiem nie zawsze odzwierciedlały w pełni charakter osoby portretowanej, dlatego też nierzadko umieszczano na nich napisy z  imionami, listę piastowanych stanowisk i godności oraz herby. Zwłaszcza portety kobiet wyróżniają się szczegółowymi opisami dekoracyjnego stroju i biżuterii. Zamierzony konserwatyzm i surowość odróżnia tę produkcję od podobnej twórczości w sąsiednich krajach.

Historia galerii portetów należącej do rodziny Horvath Stansith sięga pierwszego ćwierćwiecza XVIII wieku. Pracował dla niej na przykład lewocki, a następnie preszowski malarz J.G Kramer, a także Fridrich Wagner. W tej sali umieszczono także pochodzące z kościoła Św. Anny epitafium rodziny Horvath Stancith z 1588 roku. W górnej części znajduje się scena z Biblii – Sąd Ostateczny, w części dolnej sportretowano kleczących członków rodziny. Schemat ten jest przejęty z niemieckiego mieszczańskiego epitafium protestanckiego, przede wszystkim saskiego oraz portretów z pierwszej połowy XVI wieku. W drugiej sali na parterze możemy prześledzić rozwój malarstwa portretowego pierwszej połowy XIX wieku. Słowacka Galeria Narodowa prezentuje tu twórczość malarzy działających na Słowacji, głównie na Spiszu, np. J.J.Stundera, J.Czauczika, J.Rombauera, P. M. Bohúňa, J. B. Klemensa, K.Tibellyego i innych. W niszy pod schodami ustawiono drewnianą skrzynię z końca XIX wieku. Z prawej strony na ścianie na uwagę zasługuje pamiątkowy fryz z roku 1622 pochodzący z kościoła Św. Anny w Strażkach oraz portret nieznanego szlachcica z XVIII stulecia. Drewnianymi schodami udamy się na piętro do jadalni. Okrągły stół, krzesła oraz wyściełana ława pochodzą z II połowy XIX wieku. Cenna późnobarokowa sekretera (tabernakulum) wykonana była w XVIII wieku. W górnej części znajduje się herb Czobelów, ostatnich właścicieli zamku. Schody prowadzą do dawnego ogrodu zimowego. Narożna szafa jako jedyna w tej sali nie należy do oryginalnego umeblowania. Wykonano ją w II połowie XVIII wieku. Wystawiono w niej porcelanowe figurki pochodzące z manufaktur Europy Zachodniej. Ciekawy jest portret miejscowej dziewczynki z widokiem na Strażki po prawej stronie. Znajdujący sie tutaj fortepian marki Petrof pochodzi z XX wieku. Przejdziemy do kolejnej sali. Fotel z obiciem (XIX w.), stolik karciany zdobiony intarsją (koniec XVIII w.) i bieliźniarka z mosiężnymi ozdobami są oryginalne. Jasny empirowy komplet wypoczynkowy stojący pod obrazem „Nad grobem“, jasna komoda oraz gabinet zostały wykonane w zachodniej części Słowacji i są typowym przykładem mebli w stylu empire wyrabianych na tym terenie. Empirowy zegar kolumnowy i zegar z pozłacanym orłem z początku XIX wieku są miejscowego pochodzenia. W szafie wnękowej wystawiono komplet jadalny z I połowy XIX wieku. Wykonano go we Francji w Sevres. Niegdyś w sali tej mieścił się salon muzyczny. Z kasztelu w Strażkach pochodzi empirowa toaletka, ozdobiona w dolnej części mosiężnymi okuciami, podobnie jak wysoka komoda – bieliźniarka z XIX wieku. Ozdobna waza na toaletce została wykonana w Wiedniu w II połowie XIX wieku. Stolik karciany z ruchomym blatem (koniec XVIII wieku), dwa krzesełka (koniec XIX w.) i empirowa wyściełana sofa należą do oryginalnego wyposażenia kasztelu. Szafy wnękowe były wykonane w pierwszej połowie XVIII stulecia. Skrzynia z XVI wieku pochodzi z Europy Zachodniej. Jest to skrzynia cechowa bogato intarsjowana i zdobiona kością słoniową. Ostatnia sala z balkonem służyła jako pracownia. Neoklasycystyczny gabinet (koniec XIX w.), późnoempirowe krzesła (około 1830 r.), biedermeierowy fotel oraz obie bieliźniarki (koniec XIX w.) należały do Margity Czobel. Dwie wazy rokokowe wykonano w Miśni. Z sali rozciąga się piękna panorama ogrodu angielskiego, założonego na początku XIX wieku przez Ondreja Szirmaya. Wystrój sali uzupełniają prace spiskich artystów.

Wróćmy z powrotem do jadalni i obejrzyjmy drugie skrzydło zamku.

W salonie dla palaczy wystawione są obrazy ostatniej właścicielki baronowej Margity Czobel, która była utalentowaną malarką. Margita Czobel to ostania dziedziczka znanego rodu i córka siostry Ladislava Mednyanszkiego. Tak jak i on była uzdolniona artystycznie. W latach 1915 – 1916 wraz z siostrą studiowała malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Budapeszcie, a wiele nauczyła się także od samego Mednyanszkiego. Jest autorką wielu obrazów przedstawiających kasztel strażkowski i jego okolice. Była wszechstronnie utalentowana. Płynnie mówiła po węgiersku, niemiecku, francusku i angielsku. Nigdy nie nauczyła się dobrze języka słowackiego, w razie potrzeby posługiwała się miejscowym dialektem. Ceniła bardzo bibliotekę zamkową. Baronowa spędziła w kasztelu całe swoje życie. Często widywano ją jak spaceruje po okolicy lub jeździ na koniu.

Siostra Mednyanszkiego Margita, która była matką ostatniej baronowej, jest autorką obrazu „Dzieci w parku“.

Wielka żelazna skrzynia pochodzi z XVI wieku. Aktualnie wystrój sali wzbogaca ekspozycja ubrań z przełomu XIX i XX wieku oraz I pierwszej połowy XX wieku. Wystawione są tu także nakrycia głowy i buty. Pięknie prezentuje się toaleta wieczorowa oraz bielizna dzienna zdobiona falbanami.

Znaleźliśmy się w okrągłej wieży w otoczeniu portretów członków rodziny i przyjaciół malarza. W twórczości Ladislava Mednyanszkiego najczęściej pojawiały się motywy przyrodnicze i figuralne. Tutaj znajdują się najcenniejsze portrety jego bliskich. Ciekawy jest szczególnie portret ojca, którego namalował właśnie w tej wieży. Na uwagę zasługuje także portret jego dobrego przyjaciela pisarza Zsigmunda Justha. Dziecięce portrety Margity i Marii Anny Czobel namalował uczeń malarza Ferdinand Katonu.

Weszliśmy do pierwszej sali galerii Ladislava Mednyanszkiego, która służyła kiedyś jako pokój gościnny. Malarz Ladislav Mednyanszki jest jednym ze znaczących przedstawicieli środkowoeuropejskiego malarstwa ostatniego trzydziestolecia XIX i początku XX wieku, a także jednym z niewielu ówczesnych malarzy węgierskich, który reagował bezpośrednio na rozwijające się wówczas prądy malarskie. Potrafił nie tylko je stosować, ale także przetwarzać w ramach swojej twórczości, oddziaływując na innych artystów. Wyraźnie przyczynił się do wyzwolenia się malarstwa drugiej połowy XIX wieku z ograniczających je konwencji akademickich. Mimo przynależności do rodziny arystokratycznej umiał odznaleźć się wśród prostych ludzi. Wiele podróżował, wiódł wręcz samotniczy tryb życia. Zachowane materiały, w tym obrazy i szkice, świadczą o tym jak wielką indywidualnością był Mednyanszki. W czasie jego życia Strażki były dla niego ostoją, do której stale powracał. Czuł się z nimi silnie związany, tam też znajdował się jego jedyny atelier. Mednyanszki pozostawił dzienniki, które są znakomitym źródłem wiedzy na temat jego przemyśleń artystycznych i poglądów społecznych. Dzięki transkrypcji dzienników z alfabetu greckiego, a następnie przekładowi z języka niemieckiego i węgierskiego można prześledzić jego artystyczny rozwój.

Wróćmy jednak na początek. Po zawarciu w roku 1851 małżeństwa przez Eduarda Mednyanszkiego z Marią Anną z domu Szirmay w dniu 23 kwietnia 1852 roku w Beckovie urodził się im syn Ladislav. Na jego dzieciństwo silny wpływ miały tradycje rodzinne. Matka, znakomicie wykształcona kobieta, wiele czasu poświęcała malowaniu, do czego również namawiała swoje dzieci. Ponieważ Ladislav był od najmłodszych lat bardzo chorowitym dzieckiem, starała się chronić go przed wpływami zewnętrznymi, a w zamian otaczała go miłością i zrozumieniem. W 1863 roku przybył do Strażek wiedeński malarz i autor akwareli Thomas Ender, by zająć się edukacją młodzieńca. W latach 1870 – 72 młody artysta na polecenie swej praktycznie myślącej rodziny zaczął się przygotowywać do studiów na szwajcarskiej politechnice. Rodzina jednak szybko zaakceptowała jego decyzję o przerwaniu studiów technicznych i wsparła wybór kształcenia się w dziedzinie sztuki. Zapisał się na akademię w Monachium, gdzie stał się uczniem profesora Aleksandra Straehubera, a następnie Otta Seitza. Twórczość artystyczna pomoła mu w pogodzeniu się ze śmiercią najbliższych. Poczucie straty odzwierciedliło się w dziełach o silnie melancholijnym, wręcz mistycznym charakterze. W roku 1897/98 spotkał się z księgarzem Jozefem Wolfnerem, który zajmując się sprzedażą jego obrazów, zapewnił mu regularny dochód. W Galerii Georges Petit, gdzie wystawiali swoje prace impresjoniści i moderniści, podczas ostatniego pobytu w Paryżu w roku 1897 odbyła się jedyna jego samodzielna wystawa. Po roku 1900 coraz rzadziej zatrzymywał się w Strażkach. Większość czasu podróżował lub przebywał w Wiedniu i Budapeszcie. Wtedy też jego malarstwo zaczęło przechodzić metamorfozę. Mimo powracających tematów zmienił się jego malarski rękopis.

Pierwsza wojna światowa zastała go w Wiedniu. 62-letni wtedy malarz zgłosił się do służby wojskowej i został wysłany na front jako dziennikarz. Niezwykle silne emocjonalne przeżycia wojenne znalazły wyraz w jego twórczości. W wielu zachowanych szkicach i dziełach widać jedność pejzażu z motywami figuralnymi. W 1916 roku został ranny na froncie, ale o rok później ponownie wrócił na linię walk, tym razem we Włoszech. Na wiosnę 1918 roku osłabiony odniesionymi ranami i silnym napięciem wrócił do Strażek. Po rekonwalescencji udał się do Budapesztu, gdzie zajął się malowaniem. Pod koniec roku jednak  jego stan się pogorszył i 17 kwietnia 1919 roku w Wiedniu zmarł.

Od początku ulubionym tematem jego dzieł były Strażki. („Dzwonnica w Strażkach“). Jego pejzaże są impresją obserwowanego lub coraz bardziej świadomie komponowanego świata. „Nastrój, tylko to widzę we wszystkim. Poszukuję go zarówno w barwach, jak i w linii, w jakości powietrza, jak i w zapachu roślin, w obezwładniającym działaniu ciepła lub zimna.“ (14.12.1895, Budapeszt). Około 1900 roku pod wpływem impresjonizmu powstały jego jasne obrazy przedstawiające kwitnące sady i winnice. Jasne odcienie zaczęły wówczas przeważać nad pochmurną i ciemną kolorystyką. („Wiosna w ogrodzie w Strażkach“; „Rozkwitłe drzewa“; „Wiosna w parku w Strażkach“). Przełom w przedstawianiu krajobrazu nastąpił około 1910 roku, kiedy to w poszczególnych kompozycjach nie znajdujemy już symetrii stosowanej w poprzednich okresach, a pojawiają się za to o wiele bardziej energiczne pociągnięcia pędzla. („Moczary“; „W ogrodzie przy stole“; „Dziewczęta na polu“; „Zimowe słońce w krajobrazie z potokiem“).

Drugą grupą tematyczną jego twórczości były portrety oraz studia portretowe stajennych, wieśniaków, woźniców, robotników, włóczęgów, po prostu zwyczajnych ludzi, którzy zwrócili jego uwagę nie tylko na Słowacji, ale także podczas pobytów w Budapeszcie, Paryżu lub Wiedniu.

Na zamku w Strażkach odbywały się regularnie spotkania artystów i pisarzy, tzw. Salony. W niektórych z nich uczestniczył także Ladislav.

Do innych godnych uwagi jego dzieł wystawionych w kasztelu w Strażkach należy obraz pod tytułem „Skazany“, powstały w okresie tzw. sadyzmu,  wyrażający pasywność i całkowite poddanie się swojemu losowi. W podobnym stylu w późniejszym okresie artysta namalował obraz „Niewolnik“, który dziś jest częścią stałej ekspozycji Słowackiej Galerii Narodowej w Bratysławie.

Okres symbolistyczno-melancholijny w twórczosci malarza, sięgający początków lat 90-tych XIX wieku, najsilniej uwidocznił się około roku 1895, kiedy to zmarł ojciec artysty. W jego dziełach z tego okresu dominuje uczucie osamotnienia („Umierający“; „Grabarz“).

Postać Ladislava Mednyanszkiego jest trwale związana z kasztelem w Strażkach, który nie tylko przyczynił się do jego twórczego rozwoju, ale świadczy też o wpływie miejscowego genius loci.

Galeria znakomicie wykształconych ludzi, czynnych na polu nauki i szkolnictwa. Tak można by określić rodzinę Horvath Stansith. Jej członkowie byli żarliwymi wyznawcami i obrońcami protestantyzmu. Fakt ten miał decydujący wpływ na przyjęcie wzorców niemieckich w sytemie kształcenia oraz zadecydował o ostatecznym profilu biblioteki.

W 1584 roku Gregor Horvath Stansith, syn założyciela rodziny, założył szkołę dla dzieci z rodzin spiskiej szlachty. Szkoła odznaczała się wysokim poziomem nauczania, który zawdzięczała m.in. nauczycielom sprowadzonym z Niemiec. Sam Gregor podjął się nauczania retoryki, dialektyki i etyki. Rodzina prowadziła szkołę do roku 1711, czyli przez około 123 lata.

Maria Anna zasłużyła się stworzeniem pisanego ręcznie katalogu bibliotecznego, w którym były ewidowane książki aż do 1875 roku. Biblioteka liczyła wtedy 6341 woluminów, z tego 64 księgi pochodziły z XVI wieku. Księgozbiór wzbogacał się stale o dzieła literatury pięknej we wszystkich światowych językach, mapy i bedekery.

Biblioteka odegrała też znaczącą rolę w kształceniu dwojga dzieci Marii Anny – Ladislava i Margity (Miri), wyrastające bez towarzystwa rówieśników w romantycznym otoczeniu kasztelu i pięknej przyrody. Margita wyszła za mąż w 1887 roku za barona Sztefana Czobela, autora wielu książek z dziedziny filozofii i estetyki, który przyczynił się do wzbogacenia zbiorów bibliotecznych o dzieła filozoficzne. Ich córka Margita Czobel (1891 – 1972), ostania z rodu, chciała stworzyć w latach 30-tych nowy katalog, ale nie wypełniła swego zamiaru do końca. Miała bardziej artystyczne zainteresowania. Podczas drugiej wojny światowej biblioteka zaczęła upadać i wiele książek bezpowrotnie zaginęło. Dziś liczy sobie 8429 książek, czasopism i map. Najstarszą zachowaną księgą jest wydane w roku 1518 dzieło rzymskiego historyka Pliniusza „Naturalis historia“. Zachowały się też woluminy pochodzące z okresu od XVI do XIX wieku. Po lewej stronie widać drzewo genealogiczne rodziny Mednyanszkich z I poł. XIX wieku. Rodzina Mednyanszkich najprawdopodobniej przybyła na Słowację z Polski w I poł. XIII wieku, a jej nazwisko przyjęte w średniowieczu wywodzi się od nazwy miejscowości, którą przedstawiono w lewym dolnym rogu.

Jasny empirowy komplet wypoczynkowy: dwa fotele ozdobione z tyłu intarsją i sofa zostały wykonane w XIX w. na Bliskim Wschodzie. Pod oknem znajdą Państwo podstawowe informacje na temat zbiorów i historii bibilioteki. Kolejne dwie sale służyły dawniej jako pokoje gościnne, obecnie mieści się w nich galeria Ladislava Mednyanszkiego.

Wspólną cechą obrazów artysty jest ich silny wyraz emocjonalny. „Wszystko we mnie dąży do wyrażenia emocji“ – zapisał w dzienniku 14.12.1895 roku. „Poszukuję ich zarówno w barwach, jak i w rysunku, w odczuciu atmosfery, zapachu roślin, w obezwładniającym oddziaływaniu ciepła lub zimna“. Potrafił odczuwać nastroje przyrody a malując ją odzwierciedlał w niej stan swojej duszy. W ostatnim okresie jego malarskiej twórczości dominuje temat wojny, którą spędził kolejno na frontach w Rosji, Serbii i Włoszech. Życiowe dramaty ludzi i państw miały przytłaczający wpływ na obdarzonego wielką wrażliwością dziennikarza i wojennego rysownika. „Kopanie rowu strzeleckiego“, „Okopy w zimie“, „Żołnierze wśród skał“. Latem i jesienią 1918 roku przebywał po raz ostatni w Strażkach. Wiecznie niespokojny i osamotniony 17 kwietnia 1919 roku umiera w Wiedniu sam, bez rodziny. Po śmierci pochowany na wiedeńskim cmentarzu komunalnym, od 1966 roku spoczywa na cmentarzu w Budapeszcie (ulica Kerepesi). Bogata i oryginalna twórczość Mednyanszkiego jest wyjątkowym zjawiskiem na rodzimym gruncie. Można ją porównywać i oceniać chyba tylko w kontekście malarstwa europejskiego, przede wszystkim paryskiego. Na korytarzu znalazły się głównie pejzaże L. Mednyanszkiego. Są to prace większych formatów, w większości krajobrazy z częstymi motywami figuralnymi. Uzupełniają je prace ostatniej właścicielki zamku Margity Czobel. 29.07.2011 r. została upamiętniona 120 rocznica jej urodzin. Dzieciństwo w Strażkach spędziła razem z siostrą Marianną i bratem Sztefanem. W życiu rodziny niezwykle ważne miejsce zajmowała sztuka. Częste wizyty wuja Ladislava Mednyanszkiego umożliwiły jej obserwowanie jego twórczości i niewątpliwie nie pozostało bez wpływu na jej rozwój artystyczny. Zamek w Strażkach był także ulubionym celem letnich wypraw siostry ojca – poetki Minky Czobel, która uważana jest za prekursorkę nowoczesnej poezji węgierskiej. Przyjaciele rodziny Zsigmund Justh, Gyula Pekár , malarz Arpád Feszty chętnie odwiedzali zamek i wspólnie z Ladislavem Mednyanszkim organizowali wyprawy w Wysokie Tatry, pływali łódkami po rzece, a dla letnich gości przygotowywali w parku jednorazowe premierowe przedstawienia teatralne. W roku szkolnym 1915 -1916 Margita z siostrą Marianną rozpoczęła studia na Akademii Sztuk Pięknych w Budapeszcie. Wydarzenia związane z I wojną światową, a szczególnie zaginęcie bez wieści brata Sztefana, który dobrowolnie zgłosił się do wojska, prawdopodobnie zmusiły obie siostry do powrotu do domu. Tym bardziej, że rodzice, przede wszystkim matka, bardzo ciężko znosili niepewność co do losów syna. Niestety, okazało się, że Sztefan zginął na froncie. W 1929 roku zmarła po ciężkiej chorobie siostra Marianna. Młoda Margita stała się jedyną oporą dla starzejących się rodziców. Ojca pochowała w 1932 roku, a matkę w 1937. Uwielbiała codzienne spacery po górach, przejażdżki na koniu, zimowe jazdy na nartach i malowanie. Od wczesnej młodości aż do śmierci prowadziła dzienniki, w których odnotowywała codzienne wydarzenia. Często chodziła pieszo, a jej szczupła, drobna postać została zapamiętana nie tylko w Strażkach, ale także Kieżmarku oraz Białej Spiskiej, dokąd chodziła w odwiedziny do swoich przyjaciół. Życie w nowych warunkach społecznych, które narzuciły nowe zasady, niewątpliwie było dla wykształconej baronówny niezwykle trudne. Tę sytuację dodatkowo komplikował podeszły wiek oraz życie w starych murach bez wody i kanalizacji. Kiedy w 1968 zmarła jej wierna życiowa towarzyszka Maria Bednarova, opiekę nad starszą panią przejęła jej córka Maria Milistenferova, która przychodziła codziennie do kasztelu, przynosiła jedzenie oraz wszystko to, czego potrzebowała. 13 marca 1972 roku w wieku 81 lat baronówna Margita Czobel zmarła. Władze miasta spełniły jej ostatnią wolę – została pochowana w rodzinnym grobowcu. Kasztel z całym wyposażeniem i parkiem stał się narodowym zabytkiem kultury.